दशैं आयो है !

तालिममा बारम्बार औंला उठाएर सतर्क गराए जस्तो ए है, दशैं त आयो भनेर आफैंलाई याद गराउनुपर्ने भएको छ । होशचेत गुम भए झैं चाडबाडको पत्तो नै छैन । होश नभएपछि यसको अनुभूति नहुनु स्वाभाविकै हो । दशैंको रमझमलाई स्वर्गै ठानेर मक्खिने बालापन अब रहेन, यसैले उमेरकै पनि दोष होला । कि त चाडबाड मनाउने चलन नै फेरिएकोले दशैंको अनुभूति हुन छाडेको हो ! वरिपरि हेर्‍यो, कुनै रौनक पनि देखिन्न।

हुनत, 'शहरको दशैं' सानो हुन्छ, दशैं मान्ने खास जमात गाउँतिर उर्लिएपछि दशैं उतै बढी फक्रिन्छ । गाउँलेहरूकै ओइरोले त सहरलाई 'सहर' बनाएको हो । काठमाडौंको दशैं कहिल्यै पनि खुलेको देखेको छैन । बरु तिहारमा बेहुली झैं रातो-पिरो हुन्छ । यसैले भुक्तभोगी दाइहरूले दशैंमा गाउँ जान नपाएर काठमाडौंमै कुथुर्किनुपर्दा भनेको सुनेको छु, "यहाँ दशैंमा साह्रै नरमाइलो, तिहारमा बरु ठीक !"

दशैं आयो है भन्ने कुरा पनि टेलिभिजन र रेडियोमा मालश्री धुन बज्न थालेपछि मात्र चस्का लाग्छ । मिडियामा निर्भर हुँदै गयो चाडबाडको रौनक पनि ! अर्कोतिरबाट हेर्दा यस्तो बेला मिडियाको महत्त्व पनि साबित हुँदो हो, रेडियो-टिभी नहुँदा हुन् त चाडको उल्लासमा मन कसरी पो फुरफुर हुँदो हो गाँठे भनेर ! अहो, मालश्रीको मुटु रेट्ने खालको विरही गुञ्जन । कहिलेकाहीं त लाग्छ, यो धुन पर्वकै खुसियालीमा बजाउने हो कि वियोगमा सुकसुकाउँदा ? यो धुन बजिरहँदा औडाहा हुन्छ, मन सुकेको पात जस्तै फरफराउँछ ।  मेरो अनुभूतिको कुरा यो । कतिलाई रमाइलै लाग्ला । घरदेखि टाढा एक्लै दशैं मनाउनुपर्दा (मनाउनु पनि के भन्नु !) को पिरोलोले होला विरह जागेर निरस लागेको । अझ विदेशमा रहेकाहरूलाई त झन् के बित्दो हो यस्तो व्याकुलताले ! यसपाली आफू पनि घर नजाने भइयो ।

दशैंको रमझमलाई स्वर्गै ठानेर मक्खिने बालापन गयो । आजकाल दशैंमा मक्खिँदै हिंड्ने लालाबाला देख्दा इर्ष्या जाग्छ । सबै उल्लास बालापनसँगै बिदा गरियो जस्तो लाग्छ । त्यही बेला मनाइयो जीवनभरिको दशैं । नयाँ नाना, मीठो खाना, लिङ्गे पिङमा झट्का ! चेलीबेटी आफू नपरिए पनि आँखा पिलपिल पारेपछि उ बेला हजुरबा र बाबाट ५-१० रुपैयाँ भेट्दा मिल्ने खुसीको तुलना केसँग होला र अब ? तिनै हजुरबा-बाको आँखा छल्दै गाई-गोरु बाँध्न भनी बाटिएको डोरी लगेर भाइ-बहिनीहरूको फर्माइशअनुसार तिनकै बटालियन जम्मा पारेर बडहरको रुखमा पिङ हाल्नुको मस्ती अब कुन कुरामा छ ? ठूलो हुन्जेल पनि दशैं-तिहारमा जानी-नजानी जुटपत्तीसम्म भए पनि तास खेल्दा, अर्कोले झेली गर्‍यो भन्दै २-४ रुपैयाँको लागि झगडा गर्दाको तृप्‍ति अपरम्पार छ !

सर्लाही हरिनगरस्थित मामाघर

अझ दशैं भनेपछि मामाघरको सम्झना आउँछ । वर्षदिनमा उदयपुरबाट सर्लाहीसम्मको लामो गन्तव्य पुग्न दशैं जस्तो विशेष अवसर नै कुर्नुपर्ने । अरु बेला अभिभावकलाई फुर्सद नहुने । दशैंमा पनि फूपु-चेली आउने हुँदा सबै बेला दशैंमा मामाघरको सपना पाल्दै घरमै थन्किनुपर्ने । मामाघर जाने कुरा चल्दा पनि दुई छोरी र दुई छोरामध्ये कसलाई लाने भन्नेमा बा-आमाको चयन सूचीमा आफू नपरिए भक्कानो छुटाएर डाँडै थर्काउने गरी रोइन्थ्यो । मामाघर पुगेपछि सेतै फुलेकी हजुरआमाले 'आच्या' भन्ने थेगो बोल्दै दराजबाट चकलेट, छोकडा र मिश्री दिएको त्यो पल अझैसम्म पनि गुलियो भएर दिमागमा लेस्याइलो बनिरहेको छ । मामाघरमा टन्ने साथी हुन्थे । तराईको बस्ती, मधेसी फुच्चा-फुच्चीसँग भाँडाकुटी र बिहेबारीको खेल त कति खेलियो कति । पक्काघर भन्दै केटाकेटीहरू मामाघरको मूलघरको पक्की आँगनमा भेला हुन्थे । कहिले क्यारामबोर्ड, कहिले तिति, कहिले गुच्चा खेलेर ज्यान लखतरान पारिन्थ्यो भोक नै बिर्सेर । दशैंमा टीका लगाउन हजुरबा र मामाहरूका साथै हजुरबाका भाइ अर्थात् काका हजुरबाको घरसम्म ताँती हुन्थे । बूढाहरू पनि बालमनोविज्ञान बुझेका बाठा, एउटा टक्की २०-५० रुपैयाँको ठाउँमा खुजुरा पारेर निकै मोटो बिटो हातमा थमाइदिन्थे । आफू दङ्ग!

पछि हजुरआमा पनि बित्‍नुभो । हजुरबा पनि उमेरसँगै होशचेत राख्‍न नसक्ने हुनुभो। इन्जिनीयर मामा सपरिवार घरबाहिर नै बस्ने ।  मामाघर उजाड लाग्दै गयो । आफूसँगै फुच्चे रहेका मामाघरका साथीभाइले पनि जुँगारेखी हाल्दै गए । अब बनावटी शिष्टाचार राख्‍नुपर्ने भो, चञ्चलतामा लगाम कस्नुपर्ने भो। उमेरसँगै समाजले बनाइदिने साँचोमा ढालिँदै गइयो आफूलाई । आफ्नो पढाइको चाप, बा-आमाको पनि व्यावहारिक  व्यस्तता । मामाघर भन्ने रहरलाग्दो ठाउँको मोहनी छुटाउँदै जानुपर्‍यो। त्यस्तो प्यारो मामाघर नगएको अहिले कति वर्ष भइसक्यो।

दशैंको हार्दिक शुभकामना तपाईंलाई!