मोमिला अर्थात् मनको मुचुल्का

'म तिमीलाई प्रेम होइन सम्मान गर्छु, मेरो आशक्ति होइनौ तर स्वीकार गर्छु ।' पीडासँग एकाकारमा रम्न सक्ने अपवादको मन छ उनीसँग । यति मात्र होइन, उनी त कताकताको साहस उरालेर त्यही पीडासमक्ष सुझावको स्वर पनि भर्छिन् - '.... कर्मच्युत भएर तिमीले आफ्नो प्रोफेसन नै बिर्सिदेऊ भनेको होइन तर तिमी अहमी नहुनु ।' अनि फेरि पनि पीडालाई नै प्रिय सिंहासनमा बसालेर उनी पूजा गर्नलाई हात कमाउँदिनन्, बरु प्रार्थनामा ओठ घोलेजस्तै स्वाभाविक धुन सुनाउँछिन्- '...जीवनसँग प्रेम बस्नु नै तिमीविरुद्ध सङ्र्घर्ष गरिरहनु हो र-पनि विशिष्ट प्रतिद्वन्द्वीका रुपमा तिम्रो आतिथ्य सत्कार गर्न म चुक्नेछैन ।'
- मोमिला/ प्रकृति र कलाको रोमान्टिक मूर्च्छना, २०६० ।

मोमिलासँग म विगतदेखि नै थिएँ । हाम्रो साथसाथको इतिहास बडो रोचक थियो । यति फरक थियो, उनको अनुहारको आभाभन्दा नृत्याङ्गना अक्षरहरूले मलाई हायलकायल पारिरहे । उसै पनि सोझो अनुहार साइनो गाँस्नका लागि होइनन् भन्ने म ठान्दछु, त्यो त चिनारीको एउटा लेवल मात्र । सम्वत् २०५७ को फागुन महिनामा उदयपुरको आँगनीमा हातमा पत्रिका पल्टाउँदा पल्टाउँदै सोच्न पुगेथेँ - यो के पारिजातको अर्को अवतार ?

त्यतिखेर पढ्दा पैयुँ भन्ने शब्द दिमागमा खूब घुसेको रहेछ । त्यो पत्रिका साझा प्रकाशनको मासिक भेट गरिमा थियो । प्रकाशित निबन्धमा मोमिलाको सर्जक-स्वरुप कवितात्मक रौनकमा तिनताका मेरो किशोरवयको कमजोर चेतनालाई हाँक दिन सुरेली खेलिरहेथ्यो । त्यही थियो मोमिलासँगको प्रथम सफारी । शिरमा घुम्टो हालेको कलात्मक तस्बिर देख्दा खोइ कसोकसो त्यसले पारिजातको झल्को दिइरहृयो । यतिखेर ७ वर्षहाराहारीको समय चिप्लिएर अहिले प्रमाण हेर्दा थाहा भयो मोमिलाजस्तै कलात्मक बान्कीका रहेछन् उनका सिर्जनाहरू । मोमिला सबैको मिश्रति अनुभूतिजस्ती छिन् र पनि खास कोहीजस्ती छैनन् । उनी आफैँजस्ती छिन् ।

प्रकाशनको ठीक २ वर्षपछि निबन्धकृति ईश्वरको अदालतमा आउटसाइडरको बयान पल्टाउँदा केही रचना अगाडि नै विभिन्न पत्रिकामा पढिसकेका परेका रहेछन् । र पनि समयको प्राविधिक चेपोमा तिनको बचेखुचेको स्मृति पृष्ठ पनि दिमागबाट उप्किँदै गएकाले सङ्ग्रह नै नयाँ जन्मसमान मेरो सामु ताते गर्न औँला मागिरहेथ्यो । राजधानी आएपछि केही साहित्यिक उत्सवको छानोमुनि मोमिलाको लयात्मक हक्कीपनसँग साक्षात्कार भयो । भेलाको बीचैबीचबाट ठमठम अगाडि गएर मोमिला शब्द नचाउँथिन्, अरुहरु श्रोतादीर्घामा त्यो अद्‍भूत ऊर्जाबाट चार्ज हुन्थे । कार्यक्रम समापनपछि चर्चा चल्थ्यो- यस्ती मोमिला, उस्ती मोमिला !

उनै मोमिला जुलाई ६ को आइतबारे अपराहृन थापाथलीको साञ्चारिक थलो मार्टिन चौतारीमा थिइन् । सन्दर्भ थियो उनकै आउटसाइडर कृतिमाथिको छलफल कार्यक्रम । उच्चस्तरीय सर्जकदेखि निम्नस्तरीय (वास्तवमै) पाठकसम्मले भरिभराउ हलमा डा. डीपीको ठाउँ लिँदै रङ्गवादी सर्जक धर्मेन्द्रविक्रम नेम्वाङ प्रतिसमालोचना सिद्धान्तबाट आउटसाइडरको इन्साइडर शल्यक्रियामा व्यस्त थिएँ । रङ्गवादीको बाङ्गो भाषा बुझ्न उपस्थितहरूलाई गाह्रो भइरहेको थियो, र पनि नयाँपनले पुष्टिएको धर्मेन्द्रको विश्लेषणमा सबैजना जिब्रो फड्कारिरहेका थिए । कतिसम्म भने उनले मोमिलाको निबन्धकृतिभित्र कथा, कविता, नाटक आदिको के-कति चलखेल प्रतिशत छ भनेर फटाफट लगत निकाल्दै गर्दा श्रोतादीर्घाको हाँसोले हल सानोतिनो लाफ्टर च्याम्पियनमा परिणत भएको थियो । यसरी साहित्यमा निहित भाव र शैलीलाई समीक्षकले गणितीय बाँडफाँडमा केस्राकेस्रा छुट्याइरहेका थिए । दोस्रो क्रममा डा ज्ञानु पाण्डे मोमिलाको व्यक्तिगत पाटोसँग सिर्जनात्मक पाटो रूजु गर्दै अस्तित्वको चिनारी झल्काउन आइपुगिन् ।

जगमगाउँदो मुस्कानलाई कृतिको आवरणमाभन्दा पातो-पातो निबन्धमा असरदार फैलाउन सफल कार्यक्रमकी पाहुना मोमिला पाठकहरूसँग सोझासोझी भएर बोल्दा मार्टिन चौतारीको साहित्यिक बहसले सार्थकता पाइरहेको थियो । त्यहाँ एउटा लेखक मात्र नभएर जीवनद्रष्टाले आफ्नो भोगको समयलाई अनुभवको खुला वक्तव्यमा साटेर जीवनको कटु सत्य ओकल्दै थियो । 'पीडालाई प्रेम गर्न सक्नेले नै जिन्दगीमा जिन्दगीलाई नै जित्‍न सक्यो', मोमिलाको अनुभूति ओठमा नाच्दै थियो । उनको लेखकीय स्वीकारोक्ति मनको निख्खर मुचुल्का भएर प्रकट भइरहेथ्यो । पुस्तकमा समाविष्ट १६ निबन्ध उनका यिनै भावका सविस्तार चित्रमाला हुन् । कृतिभित्र एउटा वाक्यको गहनता पनि खेर जानदिने खालको छैन । मार्टिन चौतारीको पुस्तकालयमा कार्यरत एक मित्र तीर्थ विष्टको प्रतिक्रिया थियो -'सबै वाक्य उस्तै गम्भीर र सम्झिरहनुपर्ने महत्व बोकेका र एकचोटि पढेर स्वाद नबुझिने खालको छ, सबै राम्रैराम्रोको बीचमा कुनलाई राम्रो भन्ने अलमलिएँ ।' अवश्य, एउटा लेखकको सफलता पाठकको यस्तै अनुभूतिको बहावमा लुकेको हुन्‍न र ?
***
जुलाई १० , २००८ (नक्साल)