अड्कलेर 
बाँच्नुको स्वाद किन-किन खल्लो लाग्दोरहेछ । बेलुकाको निम्ति बाँच्ने चाहनाले बिहान खल्लो बनिदिन्छ । भोलिका निम्ति बाँच्ने चाहनाले बेलुकी अमिलो बनिदिन्छ । अमिलो स्वाद पनि हिजो-आज पृथक् लाग्न थालेको छ । एउटा सिङ्गो दिन आशा, आक्रोश र निराशामा रुमलिन्छ । भनिँदै आएको प्रगति अथवा अवनति सिद्धान्तले कोपरेर छ्याकटे बनेको अनुहार लुकाएर ङिच्च कसैका अगाडि कृत्रिम हाँसो हाँसिदिनु दैनिकी बनेको छ । बाँच्नुको अर्थ खोज्नु जति आर्दश हो, त्योभन्दा बढी दुसाध्यकर । सबै कुरा मानिसका लागि कहाँ स्वीकार्य हुन्छ र । सूत्रहरू, सिद्धान्तहरू त केवल गतिलो बहाना हुन् । हेर्दाहेर्दै सम्झौता गरेर बाँच्नेहरूले नै जितिदिन्छन् जिन्दगीको दौड । पुरस्कार थाप्छन्, घाँटीमा माला पहिरिन्छन्, प्रमाणपत्र थाप्छन् र जिन्दगीभरि त्यसैको ब्याज खाएर बाँचिदिन्छन् ।
थाहा छैन । पृथक् बाँच्नका लागि यो सहरमा कसैको अनुमति लिनुपर्छ अथवा कुनै सम्झौताको फारम भर्नुपर्छ । सारा समय यसैगरी बरबाद भइरहेछ मानिसहरूको— फाराम भर्दाभर्दै, लाइन लाग्दालाग्दै, हस्ताक्षर गर्दागर्दै अथवा नागरिकता र आफ्नो मूल्याङ्कन-सर्टिफिकेटको फोटोकपी गर्दागर्दै…। अब्बल दर्जाको बन्नुका निम्ति कति धेरै सूत्रहरुको जङ्गलमा पस्नुपर्छ । थाहा छैन यो कुरा मानिसले कहाँबाट सिक्यो । हाम्रा धेरै यस्ता व्यवहारहरूको जन्म कसरी भयो भन्ने कुरा हाम्रो लागि न रुचिको विषय हो न खोजको । सायद थाहा पाउँनुको पनि त अर्थ छैन । जीवनमा थाहा नपाइकन धेरै प्रयोगहरु हुने गर्दछन ।
कहाँ गएर के हुन्छ ? केही सिक्नेमा नाममा, केही जान्नेका नाममा जिन्दगी झनै सूत्रहरूले सीमाबद्ध बन्दैछ । समयसँग दौडिन नसक्नु जिन्दगीदेखि भाग्नु हो कि के हो भन्ने मलाई थाहा छैन । थाहा नपाईकन नै हामी कति धेरै कुराबाट प्रतिबन्धित छौँ स्वतन्त्रताको नाममा । मेरो घरअगाडि बस्ने माग्ने मान्छे कसरी स्वतन्त्र हाँसिदिन्छ, सडकछेउमा वा कहीँ-कतै सुतिदिन्छ । सारा जीवनका परिभाषाहरू उसकाअगाडि कसरी लम्पसार परेर आत्मसमर्पण गरिरेहछन् । हस्ताक्षरमा चलेको मानिसका सिङ्गो व्यवहारहरू । कागजमा कुँदिएका योग्यताहरू । सबैलाई भ्रमहरू प्रिय लागेपछि जीवनका सर्वमान्य सिद्धान्तहरू आफैँ किनारा लाग्दा रहेछन्, भनौँ बाटो फेर्दारहेछन् । कुन दिन जीवनका सिद्धान्तहरु पनि कोशीले जस्तै पुरानै बाटोमा हिँड्न खोज्ने हुन् र सारा मानिसहरू परिवर्तनको सिकार हुनुपर्ने हो थाहा छैन । त्यो दिन मेरो घरअगाडि बस्ने माग्ने के गर्ला ? उसले कति सजिलै सिङ्गो दिन काटिदिन्छ ।
विधि र व्यवस्थाहरू, नियम र कानूनहरू र विश्वासका सारा पर्खालहरू उसका अगाडि कति साह्रो अर्थहीन छन् । बेपर्वाह, बेमतलव ऊ माग्नका लागि कुनै कुइरेसँग अङ्ग्रेजी बोलिदिन्छ । कोही नेवारसँग नेवारी बोलिदिन्छ । उसका लागि योग्यताका सारा मापदण्डहरू ढोंगसिवाय केही होइन । केही दिनअघि पशुपतिको मन्दिरपरिसरमा एउटा फुच्चे केटो कसरी जोडसँग चुरोट तानिरहेको थियो । सायद उसले शिवजीलाई चुनौती दिइरहेको होला । त्यो उसको भ्रम हो कि के हो ? मलाई थाहा भएन । यद्यपि सारा मानिसको पशुपतिप्रतिको आस्था उसको अगाडि कति निरीह बनिरहेको थियो । अनुहारभरि हतासा बोकेर अफिसबाट घर फर्कंदा त्यो मगन्ते मलाई जिस्काएझैँ गर्छ । त्यो क्षण मेरो लागि सर्वाधिक अप्रियकर र बेस्वादको लाग्छ, गान्टे मुलाको टङ्लङ्ग झोलजस्तो ! सायद त्यो मेरो भ्रम पनि हुनसक्छ । यद्यपि भ्रमहरूले जिस्काएको मलाई कत्ति मन पर्दैन । तर सबै कुरा स्वीकार्नुपर्छ, नचाहेर पनि । भागेर पनि के गर्नु !
म आफूलाई असल प्रमाणित गर्न सारा शक्ति खर्चन्छु । प्रमाणपत्रहरूको जोहो गर्छु, तालिम लिन्छु । अरुका अनुभवहरू सुन्छु । महान् व्यक्तिहरूका जीवनी पढ्छु । गोष्ठी र सेमिनारहरूमा भाग लिन्छु । जब सफलताहरू भाग्छन् अथवा म आफूलाई प्रमाणित गर्ने काममा चुक्छु त्यतिखेर मेरा सबै प्रयत्नहरू मीठो भ्रम बनिदिन्छन् र मलाई गिज्याउँछन् । त्यही एउटा केटो र माग्नेको बाँच्ने प्रयत्न मेरा लागि कहीँ-कतै आदर्शजस्तो बनिदिन्छ । कहिलेकाहीँ यस्तो लाग्छ, यो दुनियाँ नै योग्यताको परीक्षामा असफल भएको छ र हामीजस्तालाई परीक्षामा फेल गराएर आफ्नो असफलताको क्षतिपूर्ति गर्न चाहन्छ । म नालायक बनिसकेको छु र महत्वाकांक्षाको पर्खाल बिस्तारै अग्लिँदैछ । घाम र छायाको सम्बन्ध कस्तो फिक्का लाग्दैछ ! अहो, बिस्तारै अँध्यारोले घेर्दैछ ।
जीवनमा कहाँबाट शून्यताबोधको थालनी हुन्छ र कहाँबाट मृत्युबोधको थालनी हुन्छ भन्ने प्रश्नको जवाफ खोज्नु छायालाई धोएर समय बरबाद गर्नुजस्तै हो । वाइरन भन्छन्- जो महान् उद्देश्यका लागि मर्छ, उसको हार कहिल्यै हुँदैन । तर वाइरन सत्य छैनन् । मृत्युपछि हार र जीतको के अर्थ रह्यो र ! त्यसोभए मानिस हार्नकै लागि जन्मेको हो त ? हार्नु ठिक कि सम्झौता गर्नु , थाहा छैन । थाहा नभएका धेरै कुराहरुमध्ये यो पनि एक हो । त्यो माग्ने हार्दैछ कि जित्दैछ ? जबकि जीवनका सारा सूत्रहरू उसकोअगाडि लम्पसार परिदिन्छ ।
चितवन, हालः काठमाडौँ ।
बाँच्नुको स्वाद किन-किन खल्लो लाग्दोरहेछ । बेलुकाको निम्ति बाँच्ने चाहनाले बिहान खल्लो बनिदिन्छ । भोलिका निम्ति बाँच्ने चाहनाले बेलुकी अमिलो बनिदिन्छ । अमिलो स्वाद पनि हिजो-आज पृथक् लाग्न थालेको छ । एउटा सिङ्गो दिन आशा, आक्रोश र निराशामा रुमलिन्छ । भनिँदै आएको प्रगति अथवा अवनति सिद्धान्तले कोपरेर छ्याकटे बनेको अनुहार लुकाएर ङिच्च कसैका अगाडि कृत्रिम हाँसो हाँसिदिनु दैनिकी बनेको छ । बाँच्नुको अर्थ खोज्नु जति आर्दश हो, त्योभन्दा बढी दुसाध्यकर । सबै कुरा मानिसका लागि कहाँ स्वीकार्य हुन्छ र । सूत्रहरू, सिद्धान्तहरू त केवल गतिलो बहाना हुन् । हेर्दाहेर्दै सम्झौता गरेर बाँच्नेहरूले नै जितिदिन्छन् जिन्दगीको दौड । पुरस्कार थाप्छन्, घाँटीमा माला पहिरिन्छन्, प्रमाणपत्र थाप्छन् र जिन्दगीभरि त्यसैको ब्याज खाएर बाँचिदिन्छन् ।थाहा छैन । पृथक् बाँच्नका लागि यो सहरमा कसैको अनुमति लिनुपर्छ अथवा कुनै सम्झौताको फारम भर्नुपर्छ । सारा समय यसैगरी बरबाद भइरहेछ मानिसहरूको— फाराम भर्दाभर्दै, लाइन लाग्दालाग्दै, हस्ताक्षर गर्दागर्दै अथवा नागरिकता र आफ्नो मूल्याङ्कन-सर्टिफिकेटको फोटोकपी गर्दागर्दै…। अब्बल दर्जाको बन्नुका निम्ति कति धेरै सूत्रहरुको जङ्गलमा पस्नुपर्छ । थाहा छैन यो कुरा मानिसले कहाँबाट सिक्यो । हाम्रा धेरै यस्ता व्यवहारहरूको जन्म कसरी भयो भन्ने कुरा हाम्रो लागि न रुचिको विषय हो न खोजको । सायद थाहा पाउँनुको पनि त अर्थ छैन । जीवनमा थाहा नपाइकन धेरै प्रयोगहरु हुने गर्दछन ।
कहाँ गएर के हुन्छ ? केही सिक्नेमा नाममा, केही जान्नेका नाममा जिन्दगी झनै सूत्रहरूले सीमाबद्ध बन्दैछ । समयसँग दौडिन नसक्नु जिन्दगीदेखि भाग्नु हो कि के हो भन्ने मलाई थाहा छैन । थाहा नपाईकन नै हामी कति धेरै कुराबाट प्रतिबन्धित छौँ स्वतन्त्रताको नाममा । मेरो घरअगाडि बस्ने माग्ने मान्छे कसरी स्वतन्त्र हाँसिदिन्छ, सडकछेउमा वा कहीँ-कतै सुतिदिन्छ । सारा जीवनका परिभाषाहरू उसकाअगाडि कसरी लम्पसार परेर आत्मसमर्पण गरिरेहछन् । हस्ताक्षरमा चलेको मानिसका सिङ्गो व्यवहारहरू । कागजमा कुँदिएका योग्यताहरू । सबैलाई भ्रमहरू प्रिय लागेपछि जीवनका सर्वमान्य सिद्धान्तहरू आफैँ किनारा लाग्दा रहेछन्, भनौँ बाटो फेर्दारहेछन् । कुन दिन जीवनका सिद्धान्तहरु पनि कोशीले जस्तै पुरानै बाटोमा हिँड्न खोज्ने हुन् र सारा मानिसहरू परिवर्तनको सिकार हुनुपर्ने हो थाहा छैन । त्यो दिन मेरो घरअगाडि बस्ने माग्ने के गर्ला ? उसले कति सजिलै सिङ्गो दिन काटिदिन्छ ।
विधि र व्यवस्थाहरू, नियम र कानूनहरू र विश्वासका सारा पर्खालहरू उसका अगाडि कति साह्रो अर्थहीन छन् । बेपर्वाह, बेमतलव ऊ माग्नका लागि कुनै कुइरेसँग अङ्ग्रेजी बोलिदिन्छ । कोही नेवारसँग नेवारी बोलिदिन्छ । उसका लागि योग्यताका सारा मापदण्डहरू ढोंगसिवाय केही होइन । केही दिनअघि पशुपतिको मन्दिरपरिसरमा एउटा फुच्चे केटो कसरी जोडसँग चुरोट तानिरहेको थियो । सायद उसले शिवजीलाई चुनौती दिइरहेको होला । त्यो उसको भ्रम हो कि के हो ? मलाई थाहा भएन । यद्यपि सारा मानिसको पशुपतिप्रतिको आस्था उसको अगाडि कति निरीह बनिरहेको थियो । अनुहारभरि हतासा बोकेर अफिसबाट घर फर्कंदा त्यो मगन्ते मलाई जिस्काएझैँ गर्छ । त्यो क्षण मेरो लागि सर्वाधिक अप्रियकर र बेस्वादको लाग्छ, गान्टे मुलाको टङ्लङ्ग झोलजस्तो ! सायद त्यो मेरो भ्रम पनि हुनसक्छ । यद्यपि भ्रमहरूले जिस्काएको मलाई कत्ति मन पर्दैन । तर सबै कुरा स्वीकार्नुपर्छ, नचाहेर पनि । भागेर पनि के गर्नु !
म आफूलाई असल प्रमाणित गर्न सारा शक्ति खर्चन्छु । प्रमाणपत्रहरूको जोहो गर्छु, तालिम लिन्छु । अरुका अनुभवहरू सुन्छु । महान् व्यक्तिहरूका जीवनी पढ्छु । गोष्ठी र सेमिनारहरूमा भाग लिन्छु । जब सफलताहरू भाग्छन् अथवा म आफूलाई प्रमाणित गर्ने काममा चुक्छु त्यतिखेर मेरा सबै प्रयत्नहरू मीठो भ्रम बनिदिन्छन् र मलाई गिज्याउँछन् । त्यही एउटा केटो र माग्नेको बाँच्ने प्रयत्न मेरा लागि कहीँ-कतै आदर्शजस्तो बनिदिन्छ । कहिलेकाहीँ यस्तो लाग्छ, यो दुनियाँ नै योग्यताको परीक्षामा असफल भएको छ र हामीजस्तालाई परीक्षामा फेल गराएर आफ्नो असफलताको क्षतिपूर्ति गर्न चाहन्छ । म नालायक बनिसकेको छु र महत्वाकांक्षाको पर्खाल बिस्तारै अग्लिँदैछ । घाम र छायाको सम्बन्ध कस्तो फिक्का लाग्दैछ ! अहो, बिस्तारै अँध्यारोले घेर्दैछ ।
जीवनमा कहाँबाट शून्यताबोधको थालनी हुन्छ र कहाँबाट मृत्युबोधको थालनी हुन्छ भन्ने प्रश्नको जवाफ खोज्नु छायालाई धोएर समय बरबाद गर्नुजस्तै हो । वाइरन भन्छन्- जो महान् उद्देश्यका लागि मर्छ, उसको हार कहिल्यै हुँदैन । तर वाइरन सत्य छैनन् । मृत्युपछि हार र जीतको के अर्थ रह्यो र ! त्यसोभए मानिस हार्नकै लागि जन्मेको हो त ? हार्नु ठिक कि सम्झौता गर्नु , थाहा छैन । थाहा नभएका धेरै कुराहरुमध्ये यो पनि एक हो । त्यो माग्ने हार्दैछ कि जित्दैछ ? जबकि जीवनका सारा सूत्रहरू उसकोअगाडि लम्पसार परिदिन्छ ।
चितवन, हालः काठमाडौँ ।
janak sir,
ReplyDeletetapai ko lekh yaha padna paudha dherai kushi laghyo.
chemeki