महिनाको फोटो: सडकका सरकार

राजधानी काठमाडौँको सडक - राजनीतिक रफुचक्करका जुलुस-धर्ना आदिले गाँजेको, खुद्रा व्यापारका ट्याउँट्याउँले मनपरी बिथोलेको, 'बन्ध्याकरण'बिनाका सवारीसाधनको ओइरोले जाम-संस्कृतिबाट हुर्किँदै गरेको !

सडक खासमा त गन्तव्यतर्फ डोर्‍याउने खुला ढोका हो, खुल्नुपर्ने हो, हिँड्न पाइनुपर्ने हो । तर आधुनिक नेपालमा सडकले मुश्किलले आफ्नो त्यो परिचयअनुसार सेवा दिन पाएको छ, विभिन्न बहानामा सडक थुन्ने जमात बढ्दो छ । अनेकौँ ठाउँका अनेकौँ मनस्थिति भएका टाउकाहरूको भीडलाई सडकले नै बढ्ता बोझ महसुस गर्ला ।

यस्तै सडकका साक्षी छन् सडकपेटीमा दिनरात काट्ने बालबाला । केही न केहीको टुङ्गो छ उनीहरूलाई, र पनि नि:मग्न बाँचिरहेछन् । 'आकाशको छाना, धरतीको बिछ्‌यौना'को उखान यिनको जीवनमा सही साबित भएको छ । सडकलाई आफ्नो स्वार्थअनुरूप खेलाउने अनेकौँ मुखुण्डोधारीबाट कतिविघ्न आहत हुँदा हुन् यी । सडकको फुटपाथ भएर हिँड्ने सहरका भलादमीमध्ये कतिजनाले बोलीचालीसम्ममा भए पनि यिनीहरूसँग राम्रो व्यवहार गर्लान्, त्यो त यो बेफुर्सदी समयको रफ्तारमा हेलिएकाहरूको मनले आफैँजवाफ देला । तर सडकमै उठबस गरेर बालापन व्यतीत गर्ने यिनीहरूको छिमेकी, साथी, प्रेमी वा प्रेमिका भन्नु सबै एकआपसबाहेक कुकुर नै हुनेगरेको देखिन्छ । सिरानी बनेर पल्टिने कुकुरहरूले यी सडकका सरकारका टाउकाको भार सहँदै कुइँकुइँ गरेर भए पनि साथ दिएको दृश्य निकै आत्मीय लाग्छ ।

सँगैको तस्बिर  ठमेलस्थित सञ्चयकोष भवनअघि खिचिएको हो ।

टहलिने फुर्सद मिलेर एक दिन ठमेलतिर बरालिँदै थिएँ, मनमौजी धुनमा सडकपेटीमा ज्यान छरेर मस्ती मानिरहेका एक झुन्ड सडक-बालकहरू देखेपछि क्यामरा ताकेँ छेवैनिर पुगेर । खिच्न सुरु मात्र के गरेको थिएँ, तीमध्येको एउटा टाठो लाग्ने केटो दरफराउँदै उठेर औँला तेर्स्याउँदै मतिर आयो (हेर्नुस् क्रमश: १, २, ३ पोजका तस्बिर । औँला ताक्दै मलाई सावधान गराइरहेछ ऊ !) । "ओ दाइ, हाम्रो फोटो खिचेको ? खै पैसा दिनुस् खुरुक्क ! फोटो खिचेको पैसा लाग्छ", ऊ हक्की स्वरमा मलाई आफ्नो मुलुकमा घुस्न आइपुगेको अनागरिकलाई झैँ केरकार गर्न थाल्यो । अकस्मात् भएको त्यो घटनादेखि जिल्लिएँ म ।

फोटो खिचेको पैसा माग्नु तिनको संस्कार बनिसकेको बारे भेउ पाउनु कुनै परको कुरो थिएन । खासगरी, गरिबीको मारमा पिल्सिएको तथा निम्नकोटिको 'नमूना र दुर्लभ' जीवन सदृश्य क्यामेरामा उतारेर कमाइ खाने भाँडो बनाउने राष्‍ट्रिय तथा अन्तर्राष्‍ट्रिय गैरसरकारी संस्था तथा विदेशी पर्यटकले फोटो खिचेवापत पैसा पाउने बानीको विकास गरे सडक बालबालिकामा । हुन पनि फोटोसामग्रीको प्रयोगबाट डलरको खोलो मुट्ठयाउने ती व्यक्ति एवम् संस्थाका लागि १०-२० रुपियाँ केटाकेटीका हातमा हालिदिनु मामुली कुरा हुने भइहाल्यो । फलस्वरुप बालबालिका चाहिँ फोटो कसैले खिच्ला र दाम असुलूँला भन्ने धुनमा सिकारी झैँ नजर बिछ्‌याउँदा भए । रुग्ण जीवन र अभावले डामेको दिनचर्यालाई डलरमा भजाउने र तिनको नाममा विभिन्न 'क्याम्पेन' थालेर तारे होटलमा 'स्याम्पेन'का बोतल चुस्क्याउने ती खेतीवाल फोटो खिचुवाहरूले ती अबोध बालबालाहरूको बसोबास र पढाइको उचित प्रबन्ध मिलाउनतिर नसक्ने थिएनन् होला । तर सडकबाट टिपेर बाल-बालालाई कतै व्यवस्थित जीवन दिएर थान्को लगाएमा त ती खेतीवालको जीविकाको मेलो नै सुक्छ ! तिनको शुभलाभ सडकमै सडक बालबालिका पिल्सिरहनुमा टिकेको छ ।

अर्कातिर, यी सडक बालबालिका आफैँ पनि सडकको अनुशासनहीन र निर्बन्ध जीवन छोडेर पढ्ने र भविष्य बनाउने नाममा कुनै शिविर र आश्रममा जान चाहँदैनन् । यस्ता बाल-बालामध्ये कतिपय त स्वतन्त्रता र मनमानी भोग्न पाउने धुनमा छँदाखाँदाको घर छाडेर विभिन्न जिल्लाबाट सहरी क्षेत्रतिर ओइरिनेहरू पनि छन् । तिनको लागि सडक नै स्वर्ग । कुनै एनजीओ-आइएनजीओले यिनको उद्धार गरेर कतै लगिहालेछ भने पनि प्लास्टिकभित्र 'डेनड्राइट' नामको गमलाई नशालु पदार्थको रूपमा फुक्दै सुँघ्ने मस्ती चटक्क भुलेर त्यहाँ रत्तिन सक्ने छैनन् ती । यसको लागि कुनै ठूलै पहलकदमीको खाँचो देखिन्छ सडक बालबालिकालाई नयाँ जीवन दिन । नत्र यसरी ओझेलै ओझेलमा एकथरी भावी पुस्ता बाँचीबाँची मृत्युको आहारा बनिरहनेछन् ।

फोटो खिचेबापत मैले पैसा नदिएको झोंकमा उसले मेरो कमिजको खल्तीबाट छ्‌यात्त थुतेर बल पेन लग्यो । ऊ यतिमै खुसी देखियो । कारण म डलर खेलाउने खेतीवाल फोटो खिचुवा तथा 'खैरे दाइ' त थिइनँ, यसभन्दा बढ्ता आशा उसले सायद गर्न सकेन मबाट । त्यसरी कलम खोसेर उसले के गर्‍यो होला ? ऊसँग लेख्‍नलाई कागज थियो होला ? उसलाई लेखपढ गर्न आउँथ्यो त ?

त्यसो भए खोसेको कलम सुम्सुम्याउँदै उसले कुनै कविता पो लेख्यो कि ?