बिहे

जन्म र मृत्युको दुई स्टेशन बीचमा एउटा रेल खुब दगुर्छ । त्यसलाई जिन्दगीको नाम दिएका छौं हामीले । रेलको एउटा डिब्बाको नाम राखिएको छ, बिहे । जहाँ समाज अघि बढाउने भन्दै खासमा आफ्नै गतिशीलता र सहजताको लागि मानिसहरु सफर गर्छन्।

सुप्रसिद्ध लेवनानी लेखक खलिल जिब्रानले आफ्नो प्रख्यात कृति द प्रोफेटमा प्रेम, श्रम, घर, कानुन, पीडा जस्ता विभिन्न विषयमा दार्शनिक कसीमा सटीक लेखेका छन् । जसमा अर्फालिज नगरमा १२ वर्ष बसेपछि त्यहाँबाट बिदा हुने क्रममा गुरु अलमुस्तफाले नगरवासीलाई सम्बोधन गर्दै ‘विवाह’बारे बताउँछ-

‘मृत्युको छायाले जीवनका घडीहरु बिथोल्दा पनि तिमीहरु साथसाथ रहनेछौ ।’

सोही खण्डमा अलमुस्तफाको मुखबाट विवाहको अरु रहस्य बोल्न लगाएका छन् जिब्रानले -

‘एक अर्काको प्याला भर, तर एउटै प्यालाबाट नपिऊ । बाँडेर खाऊ तर एउटै रोटीको टुक्रामा लुछाचुँडी नगर ।

सँगै गाऊ, सँगै नाच र सँगै उमंग मनाऊ तर एक अर्काको एकान्तबास नबिथोल ।
वीणाका तारहरु समेत अलग-अलग हुन्छन् यद्यपि ती एउटै रागमा तरंगित हुन्छन्।’

जीवन र मृत्युका रहस्यबारे जिब्रानको दृष्टि निकै घतलाग्दो छ ।  जीवनलाई सुन्दर बनाउने सूक्ति छन् प्रत्येक हरफ । बेलाबेला त्यो किताब पल्टाउँछु र अद्भूत ऊर्जाले भरिने गरेको छु । सूत्रात्मक र विम्बात्मक बयानले पाठकलाई तरंगित पार्छ  द प्रोफेटले।

पछिल्लो समयमा बिहेको प्रसंगले आफ्नो उमेरलाई ठुँगिरहँदा यतिखेर म किताबको त्यही ‘विवाह’ खण्डमा अडिएको छु । जसले छोटोमा धेरै थोक भनेको पाउँछु । कुनै पनि किताबले मान्छेको जीवन त बाँचिदिंदैन, तर जिउने क्रममा विविध संकेत, दृष्टि, ऊर्जा, सपना, विचारको प्रसार गरेर बाँच्न सहज भने अवश्य बनाउँछ । किताबहरुको एकपछि अर्को तला चढ्दै मैले जीवनको रहरलाग्दो आकाशतिर आफू उचालिंदै गएको अनुभूति गरेको छु धेरै पटक।

ऽऽऽ

गृहस्थीलाई झमेलाको यात्रा मान्ने जोगी मनहरु पनि छन् एकथरि । हुन पनि एक्लो मुसाफिर भई आफ्नो मर्जीको मालिक आफैं बनेर मनमौजी जीवनमा रमिरहन कसलाई मन नपर्ला र ? तर मनमौजी बाँच्ने नाममा विशृंखल यात्रा कतिन्जेल ? हामी मान्छे त निश्चित परिधिभित्रै स्वतन्त्रता आविष्कार गर्नुपर्ने सभ्य जीव मानिन्छौं । बिहे त्यही आविष्कारको ढोका खोल्ने कुञ्जी हो ।  बिहेसँग जीवन सुगठित पार्दै जाने काइदा कानुनका साथै उमेरगत कुरा पनि जोडिन्छन् । उमेरको कथाले जैविक आवश्यकता पूरा गर्न माग्छ । यसैले धेरै जनाले समाजलाई सन्तुलित र व्यवस्थित गर्न यौन समागमको लाइसेन्स दिने विधि मानेका छन् बिहेलाई । जुन विधिले वंश विस्तारको बाटो पनि अघि बढाउँछ । वंश विस्तारको मोह पनि अचम्मको लाग्छ । वंश मोह भनेको पृथ्वीमा आफू अजर-अमर रहिरहन सम्भव नभएकाले आफ्नो बीज र रगतबाट आफ्नो अस्तित्वबोध गर्ने काइदा नै होला!

जति नै ईश्वरीय खुसीको बाटोमा हिंडे पनि जिन्दगीको एउटा विन्दुमा मान्छेले आफूलाई अपूरो र एक्लो अनूभूति गर्छ र कुनै दिगो आडभरोसा खोज्छ । त्यो भरोसाको नाम नै बिहे हो सायद । दुई व्यक्तिको जीवन सहज बनाउन आपसमा प्रेमको वातावरण बनाइदिने सामाजिक कार्यक्रम जस्तो लाग्छ यो । कुनै प्रेमसम्बन्ध बिहेसम्म पुग्छ-पुग्दैन ठेगान हुन्न, बिहेले भने त्यसअघि दुईबीचमा कतै नभएको प्रेमको उत्पत्ति जरुर गराउँछ । प्रकृतिको सौगात होला प्रेम।

तर, जुनसुकै कुरामा पनि अपवाद हुन्छ । प्रेम छ भन्ने कुरामा प्रेम नहुन सक्छ । यसैले त प्रेम जस्तो ईश्वरीय कुरामा पनि ‘साँचो प्रेम’, ‘मुटुभित्रको माया’ भनेर फुर्को जोड्नुपर्ने अवस्था आएको छ । प्रेमको भाषा, अर्थ र बुझाइ परिवर्तन हुँदै गएको छ भन्छ पाको पुस्ताले।

आजका पुस्ता निकै प्रेमिल छ, तर क्यालकुलेटरले हिसाबकिताब गर्दै प्रेम गर्छ । प्रेम र बिहे छुट्टै कुरा हो भन्छ । प्रेमलाई बिहेको रुप दिए प्रेम नै मर्छ भनेर खुट्टा कमाउँछ र बिहेअघि धेरै प्रेमको ‘अनुभवी’ भएर रमाउन रुचाउँछ । जीवनलाई उत्सव बनाउने हतारमा मेरो पुस्ता र अझ म पछिको पुस्ताले प्रेमसहितका धेरै कुरालाई ‘भेराइटी डिस’को रुपमा चाख्नेछ । आफूलाई खुसी मिल्छ भने जस्तोसुकै सम्बन्धलाई पनि ‘अनुशासित’ र ‘व्यवस्थित’ को लेबल लगाउनेछ।

ऽऽऽ

मेरा काकालाई हजुरबाले ‘अब बिहे गर्ने हो त ?’ भनेर सोध्दा काकाले भन्नुभएछ –‘अब सिङ पलाउँदैन, जुरो पलाउँदैन । गर्नी हो बा।’ 

उनै काकाको बिहेमा जन्त जानका लागि सानोमा खुब जोड गरेको याद आउँछ । तर, टाढाको बाटोमा भुराभुरीले कहाँ मौका पाउनु बसमा समेटिन ! ‘अंकलले भरे अन्टी ल्याइहाल्छ नि’ भन्ने ललीपपमा भुलिनुपरेको पनि सम्झिन्छु । अहिले घुम्दाफिर्दा आफ्नै पालो आएको छ ।  यो बेला धेरै कुराले एकैचोटि घेर्दो रैछ । बढी गम्भीर र सजग बनाउँदो रैछ । बिहे अहिले किन गर्ने र किन नगर्ने विचारको चाकाचुलीसँगै  बिहेका सामाजिक मान्यता र मापदण्डले  बढी नै सोचमग्न बनाउँछ । मुख्य कुरा आफू मानसिक रुपमा तयार हुनुपर्ने रैछ । सवाल आफ्नै जिन्दगीको र कुनै नयाँ पात्रसँग सहयात्रा गर्ने भएकाले चानचुने हैन पनि।

अप्ठेरोपन धेरै आयतनमा फैलिएको छ । मध्यमवर्गीय पीडा राख्दै  छु । खासमा बिहे गर्ने समयतिर लम्किरहँदा एउटा युवक/युवती धेरै तनावबाट गुज्रिनुपर्छ । साथी कस्तो पर्छ/पर्छे ? सोचेजस्तो होला ? खुसी दिन र हुन सकूँला ? घरपरिवार ठीकठाक सम्हालिएला ? आफूमा ऊ मात्रै हावी भयो(ई) भने मन मारेरै बाँच्ने ? कि त अलिकता मतभेद हुनासाथै सम्झौता नगरी पारपाचुकेको फेशनमा क्याटवाक गर्ने ? अहिलेको जागिर/कमाइले पेट उकास्न पुग्ला कि पानीले घाँटी मात्रै भिजाउने हो ? आफैं कमाउने  जीवनसाथी परी भने त ठीक छ, हैन भने ? … आदि।

सबै समस्या र दिशाहीन स्थितिका बीच पनि एउटा झिल्को सायद सबैको मगजमा आउँछ – ‘जस्तो पर्दै आउँछ, चल्दै जान्छ ।’ एकबारको जुनी मीठो गरी बाँच्ने क्रममा बिहे एक प्रयास त हो!

साथी बनेर जो आउँछ, म उसलाई खुब प्रेम गरुँ । बा-आमाको आँखामा नबिझाउने जोर घडा बनेर रहिरहौं।