विद्यालय बाहिरको 'कक्षा'

विद्यालयको शैक्षिक स्तर कस्तो छ भन्ने कुरो उक्त विद्यालयको व्यवस्थापन कत्तिको चुस्त छ भन्नेमा धेरै भर पर्छ। अनि व्यवस्थापनको कसी हुन्- विद्यालयका हेडसर। विद्यालयलाई क्या गज्जब भनिन लायकको बनाउन जिम्मेवार हेडसर विद्यालय बाहिरको परिवेशमा चाहिँ कस्ता हुन्छन्? यहाँ काठमाडौंको एक सरकारी विद्यालयका हेडसरको विचित्र आनीबानीको रोचक प्रसङ्ग उधिन्ने प्रयास गरिएको छ।

उनी आफैंमा धार्मिक स्वभावका होइनन् रे। तर रमिता हेर्न भने कहिलेकाहीँ धार्मिक स्थलतिर बतासिन्थे। एकदिन उनी अर्थात् न्यूरोडस्थित हिमालय माविका प्रधानाध्यापक विजय वज्राचार्य एकजना साथीसँग टहलिँदै पशुपतितिर लागेछन्। भगवान्‌को दर्शनका लागि लाइनमा उभिएछन्। उनीभन्दा अगाडि पूजारी जस्ता लाग्ने एकजना भलाद्‌मी थिए । एकछिनमा ती भलाद्मीको ठाउँमा एकजना निकै मोटोघाटो मान्छे आएर पसेछन् र पूजारी बाहिरिएछन्।

त्यत्तिमै उनलाई झनन्न रिस उठ्यो। 'ज्यानमा मभन्दा दोब्बर ठूलो अनि निधारमा लामो धर्से चेन्दन लगाएको', एक फाँको धक फुकाएर हाँस्दै उनले भने, 'भगवान्‌ले पनि धेरै पाप भएकोलाई निधारै छ्‌याप्ने गरी चन्दन लगाउन बाध्य पार्दा रहेछन् भन्ने लाग्यो।' अनि सोचे उनले- 'आफ्नो त सानो आकारको टीका छ, उस्तो पापी छैन क्यारे।' यस्तैमा सँगै गएको साथीको सातो खाएछन्- 'ए मोरा! तेरो पनि निधार छाम्, कतै यो मान्छेको जस्तै छ कि!' सुनेर त्यो मोटो मान्छे रातोपिरो भएछ। 'अहिले पनि त्यहाँ गयो भने त्यही सम्झेर एक्लै हाँस्छु', विजय सरले कुतकुतिँदै सुनाए।

शुभकामना कार्ड। 'हृयाप्पी बर्थ डे' का अभिवादन स्वर। उपहारको ओइरो। टेबलमा केक अनि वरिपरि मैनबत्ती र आफन्तजनको सराबरी लस्कर। जन्मदिनको अवसरमा सामान्यतया यिनै कुराहरू हुन्छन्। तर, देवीदेउताको चरणमा धर्म नभाक्ने यी हेडसरको 'बर्थ डे' मनाउने चलन भने निकै धार्मिक रहेछ। 'वास्तवमा म अलिक अर्कै 'नेचर'को मान्छे', उनले आफूलाई अर्थ्याए- 'गरिब र असहाय मान्छे देख्यो भने मन थाम्नै सक्दिनँ।' सधैं सम्भव नभए पनि जन्मदिनको साइतमा भने त्यस्ता दीनहीनहरूलाई केही भए पनि खुवाउने गरेकोमा यी हेडसरले सन्तोष माने।

उनले आफ्नो जन्मदिनको एउटा प्रसङ्ग झिके।

त्यस दिन ५०औं वर्षमा टेक्दै रहेछन् विजय सर। जे-जस्तो हुन्छ घरमै साधारण ढंगले जन्मदिन मनाउने परिवारको चाहना थियो । सानैदेखि छुलछुले प्रवृत्तिका उनी त्यस दिन पनि अटेर गर्दै जस्केला नाघेर नजिकैको स्वयम्भू डाँडातिर लम्किएछन्।

सम्झनाको ऐनामा पिलिक्क हेरे झैं उनले बताए, 'बाटोमा किनेको त्यस्तै दुई/तीन सय रुपैयाँको मिठाई अनि सेलरोटी मन्दिर परिसरमा माग्न बसेकाहरूलाई बाँड्दै हिडें।' तर त्यसरी बाँडेर मात्र सरको सन्तुष्टिको वृक्ष के लहलहाउँथ्यो! बाँडेका खुराक आफ्नैसामु खानुपर्ने शर्त उनले राखेका थिए त्यसबेला। 'किनभने गरिब-गुरुबाहरूले त्यसरी तात्तातै खाएको देख्न पाउँदा मलाई अपार तृप्ति मिल्थ्यो', भावुकताको एक झिल्को आँखाभरि बाफिएर उडेजस्तै भयो। एउटी बूढी आमैलाई भने रोटी दिएर तत्काल खान निकै पापड बेल्नुपरेको थियो त्यस वेला उनले।

मन्दिरको ढिस्को छोडेर सडकतिर ओर्लिएपछि पनि उनको जन्मदिनको उत्सवले विश्राम लिने छाँट देखाएन। फुटपाथमा प्लास्टिकजस्तै यताउता रल्लिइरहेका केटाकेटीहरूसँगै मिठाई र रोटीको सहपानमा रमाउँदा फाइभस्टार होटेलको भन्दा कम्ती स्वाद पाए होलान् उनले!

यो सबै अर्को स्कूलका एकजना चिनाजाना हेडसरले पनि हेरिरहेका रहेछन्। स्कूलमा प्रशासकीय कौशल खुर्किएर सबैलाई असरदार कुराउनी पस्किने हेडसरको त्यस्तो सडक-गतिविधि अध्ययन गरिरहेका समकक्षी हेडसरले सोधेछन्, 'होइन ओ विजय माड्साब, के गरेको हो यस्तो? सेल र मिठाई बाँड्दै हिँडिरा'छौ, बहुलाइयो कि कसो?' 

जवाफ दिनुसाटो मिठाई र सेल उनको अञ्जुलिभरि थमाइदिए यी विजय सरले। सँगैका हेडसर झनै आर्श्चर्यमा परे, 'किन? के हो आज?' पुलकित भावमा यी सरले एकै मेहेरोमा कहे- 'पहिले खाऊ न, मैले धर्ती देखेको दिन हो आज!' अर्का सरको मनको खुनखुन अझै मरेन, थर्काएको शैलीमा पडि्कए, 'जन्मदिन पनि यसरी मनाउने हो त?'

अब विजय सरको मुखबाट एकैसाथ दार्शनिक र धर्मात्माको लबज मुस्लिएर निस्कियो 'हेर, म पनि यी दीनदुःखीहरू जस्तै भएको भए के हुन्थ्यो ? आज एक दिन भए पनि उनीहरूलाई खुसी बाँड्न खोजेको मात्र हुँ। सबैले आफ्नो जन्मदिन यसरी मनाउने हो भने यिनको आधा दु:ख घट्थ्यो कि?' त्यति सुनेर उनलाई बहुला देख्ने ती सर निकै गम्भीर बनिसकेका थिए। फर्किएर घर पुग्दा परिवारका सदस्यहरू भने त्यस दिन निकै क्रुद्ध थिए। 'तैपनि मैले मेरो परम्परा छाडेको छैन', घरपरिवारको चाहनाभन्दा सडक र मठमन्दिरका दुःखी मनलाई सुमसुम्याउने उनको एकोहोरो लगाव छँदै छ। यति वेला यी विजय सर पनि समकक्षीकै हाराहारीमा भावुक देखिन्थे। वाह माड्साब!

उनी एकचोटि श्रीमतीसँग दक्षिणकाली पुगेछन्। 'उनको मन राख्‍न गएको थिएँ। म हत्तपत्त पैसा चढाउँदिनँ, बरु चढाएको पैसा बोकेर आउँछु', उनले आफ्नो स्वभाव फेरि प्रस्ट्याए।

दक्षिणकाली मन्दिरमा आफ्नी संगिनीले भेटी र फूलमाला चढाइरहेकी थिइन्। विजय सर भने मन्दिरकै फेदीमा रहेको खोलामा भक्तजनले चढाएका खुजुरा पैसा हातभरि लिएर भगवान्‌ले ज्ञानी मान्छेलाई दिएको भन्दै वरिपरि देखाइरहेका थिए। 'असल मान्छे भनेर भगवान्‌ले मेरै लागि राखिदिएका', प्रदर्शनी स्थलमा दुर्लभ वस्तुबारे व्याख्यान दिए जस्तै त्यस वेला उनले बखानेछन्। अञ्जुलिभरि पैसा लिएर उनले त्यसो भनिरहँदा वरिपरिका मान्छेहरू भने आँखा झिमिक्कै नगरी मन्दिरका मूर्तिहरूको पंक्तिमा अर्कोअर्को मूर्ति बने झैं ट्वाँ परिरहेका थिए।

- भोजपुर , हाल : काठमाडौ ।