अस्ताएको छैन है उदयपुर !

"नाम मात्र उदयपुर हो यसको, यसलाई त खासमा अस्तपुर भन्नुपर्ने ! कहिल्यै नउदाउने गरी अस्ताइसकेको छ यो ", जिल्लामा साथीभाइको जमघट भयो कि त कुनै न कुनै सन्दर्भमा गाँसिएर यस्तै निराशाजनक टीका-टिप्पणी चल्थ्यो । कहिले एउटाको मुखबाट कहिले अर्कोको । मेरो तालुमा पनि यस्तो निराशाको जुरो पलाउँथ्यो ।

पूर्वी नेपालको एउटा जिल्ला आञ्चलिक 'ट्याग'मा सगरमाथाको निधार टाँस्दै सगरमाथाकै काखमा रहेको भए पनि गर्विलो उँचाइ बिना जिल्लावासीहरूकै मनभित्र पिल्लिएर दुख्‍ने गर्थ्यो । खासगरी हामी युवाहरूको मन । जिल्लामा केही सिर्जनशील गतिविधि सुरू गर्थ्यौँ, खोइ केले बिथोल्थ्यो- बिथोल्थ्यो । सामुहिक अभियान पनि केही समय गुज्रनासाथै ओथारो बसिहाल्थ्यो । समूहको आडबाट 'स्वयम्-सेवा' को लक्ष्यसहित ठूलै भाग खोज्ने अभियानकर्ता साथी नै उल्झनका अजस्र स्रोत बन्थे । अनि त भित्तामा अडेसा लागेर खुइय्य काढ्नुसिवाय बाटो हुँदैनथ्यो । एउटा विचित्र प्रसङ्ग, त्यसरी खुइय्य काढ्नलाई भने कसैले बिथोल्दैनथ्यो । तब मगजमा उपयुक्त जच्ने गर्थ्यो अस्तपुरको चिनारी । खासगरी, फेरिएको यो नमीठो नाम साहित्यिक-सांस्कृतिक लगायतका ज्ञानगुनको पाटोमा उदयपुरको चलखेल शून्यप्राय: रहेको र दुई-चार जना मिलेर केही गरौँ न त भन्दा पनि कसरी-कसरी भाँडिइहाल्ने भएकोले हामीले थकथकी हुँदै लगाइदिएको लाहाछाप थियो । त्यसरी हाम्रो जमघटको चेपोमा च्यापिएर कठै उदयपुर 'अस्तपुर'मा चर्चित बन्थ्यो र क्षणमै गुमनाम छोडिन्थ्यो ।

यसपाली जिल्ला जाँदा पहिलेको त्यही उखान मनभरि हल्लियो । उदयपुर-अस्तपुर । जमघटमा लहरिने ती साथीहरू त भेटिएनन् तर उदयपुर उही थियो, मेरो आँखाभरि चढेको । यसलाई फुर्सदले नियालेँ, भर्खर नुहाएर ताजा बनेकी नवयुवतीले लयालु केशराशि एक-एक मुसारेझैँ । तब निचोड निकालेँ- साँच्चै, उदयपुर अस्ताएको रहेनछ । झलक्क एक झमट हेर्दा मात्र घामको बाफ फेला परेको रहेछ । यसको पिँधमा पो रहेछ- भुलभुलाएको भुतभुते तातो र सिनिक्क उज्यालो । यसपालीको डेढमहिने जिल्ला बसाइका क्रममा धेरै कुरा हावाजत्तिकै छोइने रुपमा मनन गरेँ, नि:श्‍वास होइन सन्तोषको फोहोरा छुट्यो ।

उदयपुरवासीले आफ्नै हातामा एफएम रेडियो पाएका छन्, अर्को स्टेशन शीघ्र सञ्चालनको तयारीमा जुटेको छ । त्यसले पनि सूचनाको ससानो क्रान्तिबाट सभ्यतामा आयाम थप्दै जाने आशा गरौँ । अफसेट प्रेसको सहज उपलब्धताले पत्रपत्रिका प्रकाशनको फड्कोसँगै सङ्ख्यात्मक वृद्धि चुलिँदो छ । खासगरी साप्ताहिक खबरपत्रिका । लेख्‍नेहरू लेखिरहेका छन् । बकुल्लाको हूलमा काग जुनसुकै क्षेत्रको टर्रो यथार्थ हो, साहित्यमा पनि यस्तो अवस्था छ । झन् भर्खरजसो साहित्यिक चालचुलको सामुहिक बाटो समाएको उदयपुरजस्तो ठाउँमा साहित्यको आवरणमा आफ्नो गोरखधन्दा सपार्ने खेती हुनु अस्वाभाविक नहोला । त्यस्ताहरू समयसँगै अवश्य पाखा लाग्नेछन् र भूमिका रच्नेहरूले न्यायपूर्ण स्थान पाउनेछन् ।

यहाँ माटो राम्रो छ, मुख्यबाली धान उधुमले फल्छ । पछिल्लो समयमा तरकारी खेतीमार्फत जीवनस्तर उकास्ने कार्यमा गाउँघरमा होडै चलेको पाइन्छ । उत्पादित तरकारी स्थानीय बजारमा विक्री गर्न पाउँदा गाउँलेहरू दङ्ग छन् । मुलुकभरमै गुणस्तरीय सिमेन्ट उत्पादन गर्ने रूपमा चिनिएको सिमेन्ट कारखाना उदयपुरमै छ । त्यसकै अनुग्रहबाट कल्पेभन्दा द्रुत समयमा सदरमुकामसम्म पक्की सडकको विस्तार र गाउँघर छिचोल्दै पहाडी भित्ताको चुनढुङ्गा खानीसम्म पुग्ने ग्राभेल सडक पाएको भूमिले केही भागलाई छाडेर नगरपालिका हुने सौभाग्य पनि पाइसकेको छ । थप सडक निर्माण, सुधार र विस्तारको कार्य भइरहेको छ ।

तर, सहरी भेगमा प्रतिलिटर ३४-३५ रूपियाँ पुगिसकेको गाई-भैंसीको दूधको मूल्य जहाँ अझै पनि किसानले प्रतिलिटर २०-२२ रूपियाँभन्दा बढी पाउन सकेका छैनन् । तैपनि गाउँलेहरू काइ परेका डब्बा-डब्बीमा दूध भरेर 'उपायनास्ती' भन्ने भावमा एकाबिहानै लुखुरलुखुर चौकको डेरी सेन्टर धाइरहेछन् । मानौँ गाउँलेहरू सोच्दा हुन्- 'हे डेरीवाल हाम्रो ठाउँमा दूध बटुल्न बसेर ठूलो पुन्य गरेका छौ बाबै !' र भित्रभित्रै कृतकृत्य हुँदा हुन् । तर डेरीवाल गाउँले वा आफ्नो फाइदाको लागि दूध सङ्कलन गर्न बसेको छ ? कसको लागि दिनदिनै गाडीमा २०-२५ किलोमिटर धाएर दूध ओसार्ने गर्छ, भन्नु परोइन ।

यिनै आशा-भरोसाका प्रसङ्गसँगै CaFe को भित्तामा उतै जिल्लाबाट ल्याएको चित्र-चर्चाको पोको फुकाउँछु । यी तस्बिरहरू मेरो सुखी मनले छाम्नभ्याएका उदयपुरे रङ हुन् । यिनलाई आँखीझ्यालको बहाना बनाएर म भोलिको साँच्चिकै उदयपुरको उज्यालो संसार हेर्न खोज्दैछु । सुन्नू है, अस्ताएको छैन है उदयपुर !

मगमगिँदो भोक 

मेरो सेरोफेरो, उपत्यका घेरो

प्रेमभित्रको गुलियो प्रसाद

नेपाली सुन 

साना मानिस, सानै हतार र हाटबजार

काली हुँ या गोरी, गाउँकी म छोरी

पुग्दा सोचको खानीसम्म : चुनढुङ्गा ओसार्ने घिर्लिङ र स्थानीय चौक