नयाँ वर्ष

IMAGE SOURCE

रगडिएर पैँताला
मैदानमा डढेलो लागेको हो कि,
बाफिएर फक्लेटा मैदान
पैँताला नै भुङ्ग्रो बनेको हो ?
चाहे जे भएर होस् -
कोइलाको अररो छाती फुकाउँदै
हिँड्नु छ यसपालि पनि यो पत्थरी लेकमा

लहरिएका जम्मैजम्मै हरियाली
निधारको गर्खे पाखोबाट
अभागको भर्याङमा खेल्दैखेल्दै चिप्लेटी
फेरि पनि बजारिएलान् उही सतहमा

खलाँतीसमान श्वासले पिच्कारी छोडेका
मगमगाउँदो पसिना र जगमगाउँदो भोक
आफ्नै हो
आफ्नै जँघार
आफ्नै कारोबार

धुरी नाघेर एउटा
माझको भन्ज्याङमा बास बसूँला भन्नेहरु हो !
के थाहा भन्ज्याङमा पनि एउटा धुरी नाघ्नु छ
अथवा रङ्ग्याउनु छ -
पहाडको खोँचमा सुक्खा रहेको खहरे सिउँदो

उत्सव मनाउने नाममा उछिट्टिएका
प्रेमिल आतिसबाजी झिल्काहरुको वियोगमा
मस्तले म रोएको छु,
परदेशीले यादको नौनी भरेर पठाएको ठेकी जस्तै
यो देशको भुइँ - ताछ्दै-चोइट्याउँदै
कोठा-कोठा आकाश टाल्दा
अचाक्ली म थाकेको छु

नयाँ एउटै आकाश
नयाँ एक मुठी ताराहरु
र सर्लक्क एक हेराइ,
एक पाइला नापेको यही एक यात्राका लागि,
नयाँ वर्ष !
अब तिम्रो एक धर्सो रेखा
लम्ब्याए हुन्छ यतै ।  

--------------------------------------------------
Cafe का समस्त शुभेच्छुक, ब्लगर मित्र तथा आदरणीय-प्रेमिल स्वजनहरूमा यसै मेसोमा वर्ष २०१० को हार्दिक मङ्गलमय शुभ कामना अर्पण गर्दछु । नकोरिएका सपना कोरियून्, कोरिएका सपनाले गोरेटा भेटून् । अस्तु ।

साँढे सम्झौता !

IMAGE SOURCE

साँढेहरुको बाहुल्य भएको ठाउँमा बाच्छा-बाच्छीको कुरोले थोडी अर्थ राख्ला र ? त्यसैले साँढेहरुको रजाइँमा जाबो बाच्छाहरुको मिचाइको उखान सामान्यकृत बनी किताबी कुनोमा च्यापिएर सजिएको छ । यस्ता महसूर साँढेज्यूहरुबारे कुनै बखान नहुँदा समग्र साँढे समुदायको मानहानि भएको निष्कर्ष निकाल्दै साँढे सरोकारको विषयमा कलमी तीर सोभुयाउन आज करै लाग्यो ।

साँढेहरुको कथा आदिम छ लाग्छ- आदिकवि बाजेको बिर्के टोपीको रेखी नबुनिँदै साँढेहरुको छिप्पट सिङ तिखारिइसकेको थियो । सङ्ख्याको सातअघि जोडिन पुगेपछि साँढे सातको स्वरुपमा तसा्रउने साँढेले धन्न ७७ लाई छुन सकेन नत्र साँढे ७७ भइद्या भए झन् केके विधि महानतम उत्पात हुनेथ्यो होला ! तमाम साँढेहरुको बहुमतसँगै शनैःशनै समाजले साँढे सभ्यताको दिशा लिइरहेको प्रसङ्ग रातको जूनकीरीजत्तिकै छर्लङ्ग छ । बरु लहरे खोकीले झट्ट थामिने नाम लेला, साँढे सभ्यताको गति ज्यान जाला थामिँदैन । साँढे सभ्यताको सामु लुरेभुरे गाई र बाच्छाहरुको अबला गान घट्टमा पिसिने मकैका गेडीभित्र करकराउने घुनहरुको करुण क्रन्दनसमान हुन् ।

साँढेहरुले देशको किल्ला छेडेर वैदेशिक टावरसम्ममा हिमचिम बढाउने हुती राख्छन् । यस्तो साँढे हुतीअघि अन्य आम हुतीहरु चामले केशराशिमा सपक्क मिलेका चायाबराबर हुन् । साँढेहरुको आफ्नै रिवाज हुन्छ आफ्नै समाज हुन्छ साँढेहरु पनि बुट बजार्छन् तिनको आफ्नै कवाज हुन्छ । झन् नेपाली साँढेहरुको गौरवगाथा त कुनै शिलालेखमा अँटाएर बस्ने खालको सीमित र सामान्य गाथा हुँदै होइन । त्यो गाथालाई कुनै शिलालेखमा खिप्न खोजेमा त्यो ढुङ्गा नै विस्फोट हुनसक्छ । अतः स्वतः थाहा हुन्छ विस्फोटक गाथा सिर्जना गर्ने साँढेहरु स्वयम्मा विस्फोटक हुन् । 

साँढेहरुको संसारमा साँढेहरुको सरसङ्गत लुकामारी आहारविहार र यावत् गुणन-भागा साँढे समुदायभित्रै हुनेगर्छ भन्ने कुरा नौलो होइन । तर साँढेहरु पनि सम्झौता गर्छन् भन्ने जान्दा अनौठो लाग्ला । तर सम्झौता गर्ने भनेकै साँढेहरुकै मान्यता, लगनशीलता, जागरुकता, लिप्तता, ठेकेदारिता र उदारताभित्र पर्ने कुरा हुन् । यिनै अनेक'ता' हरुमा साँढे सम्झौता अँडिएको छ । साँढे बराबर सम्झौता भन्दा अन्यथा हुँदैन । तिनले गर्न सक्ने भनेकै यही सम्झौता नै हो भनिदिए अझ सुहाउँदो ।

साँढेले गर्ने सम्झौता काटीकुटी साँढेकै गुण प्रकृति र मत्याइलो मोहनी लिएर हुर्किन्छ । साँढेहरुले सिङबाटै सबै कुराको जोखाना हेर्छन् सिङबाटै विवाद गर्छन् संवाद गर्छन् । हुँदाहुँदा साँढेहरु सिङकै छुरी उध्याएर एक-आपसको पिठिउँमा पानको पात बनाएर मायाको भाषा साटासाट गर्छन् । शान्ति सम्झौतालाई रिमेक भर्सनमा साँढे सम्झौतामा रुपान्तर गर्नमा साँढेहरुलाई कुनै आइतबारको कुरो हुँदैन । साँढेहरुले आफूमा-अरुहरुमा साँढेपनकै खोजी गर्छन् र साँढेपनकै व्याख्या र अपव्याख्या गर्छन् ।

यस्ता साँढेहरु सम्झौतामा गतिशील हुन्छन् - दिनमा कोरिन्छन् रातमा मेटिन्छन् फेरि रातमा पानापाना सजाइन्छन् झिसमिसेमै धर्यातधुरुत पारिन्छन् । साँढेहरु सम्झौतामै सास फेर्छन् , कुल्ला गर्छन् , बकबक दोहोर् याउँछन्, चुम्मा साट्छन्, उपरखुट्टी लगाउँछन् । साँढे महाराज र महारानीहरुको आराधनामा शान्तिभूमिका बासिन्दा ती खुरहरुमुनि धुलो बनिरहन्छन्-बनिरहन्छन् ।  

हाफ भोल्टेज र किरिङमिरिङ जीवन-अक्षर

यी कीरा जस्ता स्याउँस्याउँती मान्छेहरु के पकाउन यसरी झुत्ती खेलेर लाम लागेका हँ ?

सडकमा धुवाँको मुस्लो र मनभरिको तुवाँलो फ्युजन भएर लामो धर्सो रेखी बन्छ - झ्याउलाग्दो !

एकजना दाइले भन्थे- सडकछेउ उभिएर हेर्नू सडकमा चिप्लेकीराजस्तै हस्याङफस्याङ गर्दै चिप्लिरहेका मोटर र मानिसहरुको लस्करलाई । कहाँ के पाउन गइरहेछ यत्रो लस्कर अचम्म लाग्छ । सबैको आ-आफ्नै ध्याउन्न आ-आफ्नै गुनगुन । आफैँलाई पनि त्यही भीडमा मिसाएर हेर्दा अनौठो बाछिटाले चुट्छ । अस्तित्वको महानतम भेंडीगोठ जस्तो लाग्छ सांसारिक डल्लो ।

धेरै कुराहरु लाग्न थालेको छ अचेल । त्यसो त नलागेका कुराहरु पनि धेरै छन् । तर कस्तो भने लागेका कुराहरुले ती नलागेका कुराहरुको जुलुसलाई छपक्कै ढाक्दा रहेछन् ।

सबै उत्तेजना र उम्लाइ ओर्लिएर रुखमा अन्तिम थोपा पानीमा बाँकी बचेको हिमआँधी झैँ भएको छ मन । यस कारण मनग्य छन् शिथिलताका ढुसीहरु ज्यानको हाँगाभरि ।

लाग्न थालेको छ - हरियालीको तह खुइलिँदो छ उमेरको जङ्गलबाट ।

लाग्न थालेको छ - उप्किएर प्लास्टरयुक्त तह त्यसमा हतारहरुको लेप थुप्रिँदो छ ।

लाग्न थालेको छ - प्रेमिल थर्मोमिटरको तापक्रम ओरालीमा सुरेली खेल्दो छ ।

हुस्सुदार धमिलो बिहानी । मन्द सडकको जाना-पहिचाना मोड । उफ्, नयाँपनको खोजीमा झिम्किने परेली थाकेर खुत्रुक्क बन्छन् । अफिसमा घुस्छु र लिफ्ट उक्लिन्छु, थाहा पाउँछु : तापक्रम १४-१५ डिग्रीमा मात्रै त झरेको छ । र पनि के साह्रो चिल्ने जाडो ! तैपनि बस्नु छ गुम्म कोठामा । समाचार शाखाको कामकाजी कक्ष तर आपैष सबै परिदृश्यबाट वन्चित छ कोही घाम लागेको पत्तो लाग्छ न केही कुराको चहलपहल यहाँबाट देखिन्छ । यो भन्दा चिस्यान झेल्ने असंख्य ज्यान देश-परदेशमा पनि छँदैछन् । अनलाइन भेटमा कुना-कन्दराका साथीहरु माइनसमा ओर्लिएको चिसो अनुभूति सुनाउँछन् । अनि लाग्छ यो ज्यानको ठाडोलाई जे गरे पनि नहुने ! चैते घाममा 'उफ् बज्जे यो गर्मी' र पुसमाघे जाडोमा 'थुइक्क ठिही' भनेर कुर्लिने त मौसमी रीत नै हो हाम्रो ।

अफिसमा काममा डुब्छु सहकर्मीहरुसँग हाँसखेल गर्दै रत्तिने प्रयास गर्छु । तर फेरि मन मान्दैन मेरो आफन्ती दुनियाँ त हुँदै होइन भने झैँ लाग्छ । आत्मीयताको अभावमा कोखा चर्किन्छ । विरानोपनको अनुभूतिमा रुमलिन्छ मन र भारीपन साथमै च्यापेर हरेक सात घन्टाको तापमान कुर्सीमा छाड्दै घरतिरको बाटो तताउँछु । कहिले त म आफैँ 'अफ बिट म्यान' हुँ कि भने झैँ झोँक पनि चल्छ । जीवनमा यस्तो अवस्था कुनै न कुनै बेला धेरैले अनुभव गर्दाहुन् ।

साथीहरु आफूदेखि टाढिँदै छन् कि साथीहरुदेखि आफू टाढिँदैछु कहिले त जिल्लिने रहेछ दिमाग पनि । जिन्दगीको हिसाब मिलाउने ध्याउन्नमा जिन्दगीमा रहेका धेरै कुराको हिसाबकिताब बिग्रिँदै जाने कुरा सामान्य हो कि भने जस्तो पनि लाग्छ । हाफ भोल्टेज आँखा फटाईफटाई अध्ययन हाक्नु जस्तै प्रतीत हुन्छ जीवन बाँच्नु । अर्थात् हात लाग्छ धमिलो दृष्टिअघि आकार र चिनारीबिनाका किरिङमिरिङ हरफहरु । र पनि पढ्नु त छ नै कनीकुथी भए पनि ।

महिनाको फोटो: सडकका सरकार

राजधानी काठमाडौँको सडक - राजनीतिक रफुचक्करका जुलुस-धर्ना आदिले गाँजेको, खुद्रा व्यापारका ट्याउँट्याउँले मनपरी बिथोलेको, 'बन्ध्याकरण'बिनाका सवारीसाधनको ओइरोले जाम-संस्कृतिबाट हुर्किँदै गरेको !

सडक खासमा त गन्तव्यतर्फ डोर्‍याउने खुला ढोका हो, खुल्नुपर्ने हो, हिँड्न पाइनुपर्ने हो । तर आधुनिक नेपालमा सडकले मुश्किलले आफ्नो त्यो परिचयअनुसार सेवा दिन पाएको छ, विभिन्न बहानामा सडक थुन्ने जमात बढ्दो छ । अनेकौँ ठाउँका अनेकौँ मनस्थिति भएका टाउकाहरूको भीडलाई सडकले नै बढ्ता बोझ महसुस गर्ला ।

यस्तै सडकका साक्षी छन् सडकपेटीमा दिनरात काट्ने बालबाला । केही न केहीको टुङ्गो छ उनीहरूलाई, र पनि नि:मग्न बाँचिरहेछन् । 'आकाशको छाना, धरतीको बिछ्‌यौना'को उखान यिनको जीवनमा सही साबित भएको छ । सडकलाई आफ्नो स्वार्थअनुरूप खेलाउने अनेकौँ मुखुण्डोधारीबाट कतिविघ्न आहत हुँदा हुन् यी । सडकको फुटपाथ भएर हिँड्ने सहरका भलादमीमध्ये कतिजनाले बोलीचालीसम्ममा भए पनि यिनीहरूसँग राम्रो व्यवहार गर्लान्, त्यो त यो बेफुर्सदी समयको रफ्तारमा हेलिएकाहरूको मनले आफैँजवाफ देला । तर सडकमै उठबस गरेर बालापन व्यतीत गर्ने यिनीहरूको छिमेकी, साथी, प्रेमी वा प्रेमिका भन्नु सबै एकआपसबाहेक कुकुर नै हुनेगरेको देखिन्छ । सिरानी बनेर पल्टिने कुकुरहरूले यी सडकका सरकारका टाउकाको भार सहँदै कुइँकुइँ गरेर भए पनि साथ दिएको दृश्य निकै आत्मीय लाग्छ ।

सँगैको तस्बिर  ठमेलस्थित सञ्चयकोष भवनअघि खिचिएको हो ।

टहलिने फुर्सद मिलेर एक दिन ठमेलतिर बरालिँदै थिएँ, मनमौजी धुनमा सडकपेटीमा ज्यान छरेर मस्ती मानिरहेका एक झुन्ड सडक-बालकहरू देखेपछि क्यामरा ताकेँ छेवैनिर पुगेर । खिच्न सुरु मात्र के गरेको थिएँ, तीमध्येको एउटा टाठो लाग्ने केटो दरफराउँदै उठेर औँला तेर्स्याउँदै मतिर आयो (हेर्नुस् क्रमश: १, २, ३ पोजका तस्बिर । औँला ताक्दै मलाई सावधान गराइरहेछ ऊ !) । "ओ दाइ, हाम्रो फोटो खिचेको ? खै पैसा दिनुस् खुरुक्क ! फोटो खिचेको पैसा लाग्छ", ऊ हक्की स्वरमा मलाई आफ्नो मुलुकमा घुस्न आइपुगेको अनागरिकलाई झैँ केरकार गर्न थाल्यो । अकस्मात् भएको त्यो घटनादेखि जिल्लिएँ म ।

फोटो खिचेको पैसा माग्नु तिनको संस्कार बनिसकेको बारे भेउ पाउनु कुनै परको कुरो थिएन । खासगरी, गरिबीको मारमा पिल्सिएको तथा निम्नकोटिको 'नमूना र दुर्लभ' जीवन सदृश्य क्यामेरामा उतारेर कमाइ खाने भाँडो बनाउने राष्‍ट्रिय तथा अन्तर्राष्‍ट्रिय गैरसरकारी संस्था तथा विदेशी पर्यटकले फोटो खिचेवापत पैसा पाउने बानीको विकास गरे सडक बालबालिकामा । हुन पनि फोटोसामग्रीको प्रयोगबाट डलरको खोलो मुट्ठयाउने ती व्यक्ति एवम् संस्थाका लागि १०-२० रुपियाँ केटाकेटीका हातमा हालिदिनु मामुली कुरा हुने भइहाल्यो । फलस्वरुप बालबालिका चाहिँ फोटो कसैले खिच्ला र दाम असुलूँला भन्ने धुनमा सिकारी झैँ नजर बिछ्‌याउँदा भए । रुग्ण जीवन र अभावले डामेको दिनचर्यालाई डलरमा भजाउने र तिनको नाममा विभिन्न 'क्याम्पेन' थालेर तारे होटलमा 'स्याम्पेन'का बोतल चुस्क्याउने ती खेतीवाल फोटो खिचुवाहरूले ती अबोध बालबालाहरूको बसोबास र पढाइको उचित प्रबन्ध मिलाउनतिर नसक्ने थिएनन् होला । तर सडकबाट टिपेर बाल-बालालाई कतै व्यवस्थित जीवन दिएर थान्को लगाएमा त ती खेतीवालको जीविकाको मेलो नै सुक्छ ! तिनको शुभलाभ सडकमै सडक बालबालिका पिल्सिरहनुमा टिकेको छ ।

अर्कातिर, यी सडक बालबालिका आफैँ पनि सडकको अनुशासनहीन र निर्बन्ध जीवन छोडेर पढ्ने र भविष्य बनाउने नाममा कुनै शिविर र आश्रममा जान चाहँदैनन् । यस्ता बाल-बालामध्ये कतिपय त स्वतन्त्रता र मनमानी भोग्न पाउने धुनमा छँदाखाँदाको घर छाडेर विभिन्न जिल्लाबाट सहरी क्षेत्रतिर ओइरिनेहरू पनि छन् । तिनको लागि सडक नै स्वर्ग । कुनै एनजीओ-आइएनजीओले यिनको उद्धार गरेर कतै लगिहालेछ भने पनि प्लास्टिकभित्र 'डेनड्राइट' नामको गमलाई नशालु पदार्थको रूपमा फुक्दै सुँघ्ने मस्ती चटक्क भुलेर त्यहाँ रत्तिन सक्ने छैनन् ती । यसको लागि कुनै ठूलै पहलकदमीको खाँचो देखिन्छ सडक बालबालिकालाई नयाँ जीवन दिन । नत्र यसरी ओझेलै ओझेलमा एकथरी भावी पुस्ता बाँचीबाँची मृत्युको आहारा बनिरहनेछन् ।

फोटो खिचेबापत मैले पैसा नदिएको झोंकमा उसले मेरो कमिजको खल्तीबाट छ्‌यात्त थुतेर बल पेन लग्यो । ऊ यतिमै खुसी देखियो । कारण म डलर खेलाउने खेतीवाल फोटो खिचुवा तथा 'खैरे दाइ' त थिइनँ, यसभन्दा बढ्ता आशा उसले सायद गर्न सकेन मबाट । त्यसरी कलम खोसेर उसले के गर्‍यो होला ? ऊसँग लेख्‍नलाई कागज थियो होला ? उसलाई लेखपढ गर्न आउँथ्यो त ?

त्यसो भए खोसेको कलम सुम्सुम्याउँदै उसले कुनै कविता पो लेख्यो कि ?