दसैं आयो है !

लालाबालाको लागि त आउँछ दसैं

तालिममा बारम्बार औंला उठाएर सतर्क गराए जस्तो ए है, दसैं त आयो भनेर आफैंलाई याद गराउनुपर्ने भएको छ । होशचेत गुम भए झैं चाडबाडको पत्तो नै छैन । होश नभएपछि यसको अनुभूति नहुनु स्वाभाविकै हो । दसैंको रमझमलाई स्वर्गै ठानेर मक्खिने बालापन अब रहेन, यसैले उमेरकै पनि दोष होला । कि त चाडबाड मनाउने चलन नै फेरिएकोले दसैंको अनुभूति हुन छाडेको हो ! वरिपरि हेर्‍यो, कुनै रौनक पनि देखिन्न ।

हुनत, 'सहरको दसैं' सानो हुन्छ, दसैं मान्ने खास जमात गाउँतिर उर्लिएपछि दसैं उतै बढी फक्रिन्छ । गाउँलेहरूकै ओइरोले त सहरलाई 'सहर' बनाएको हो । काठमाडौंको दसैं कहिल्यै पनि खुलेको देखेको छैन । बरु तिहारमा बेहुली झैं रातो-पिरो हुन्छ । यसैले भुक्तभोगी दाइहरूले दसैंमा गाउँ जान नपाएर काठमाडौंमै कुथुर्किनुपर्दा भनेको सुनेको छु, "यहाँ दसैंमा साह्रै नरमाइलो, तिहारमा बरु ठीक !"

पाटन

पाटन दरबार स्क्वायर परिसरमा आयोजित तीनदिने साहित्यिक जात्राको तेस्रो तथा अन्तिम दिन झमझम झरी परेको थियो । जात्रामै भाग लिन निकै समयपछि पाटन पसिएको थियो । जात्रा चलुन्जेल तीनै दिन आसपासका पुरातन सम्पदाले लोभ्याइरह्‌यो । मन्दिरका रात्ता भित्ता र भुइँ पनि राताम्मे ।

कृष्ण मन्दिरको सेरोफेरोमा केही फोटो पनि खिचियो ।

अनौठो परिस्थिति, कुँवर र इंतजाम

सन् २००५ को भारतीय ज्ञानपीठ पुरस्कारबाट सम्मानित भारतका कवि कुँवर नारायण (जन्म १९२७ सेप्टेम्बर १९) इतिहास र मिथकमार्फत वर्तमानलाई हेर्ने विशिष्ट सर्जक मानिन्छन् । भारतमा ज्ञानपीठ पुरस्कारलाई सर्वश्रेष्ठ पुरस्कारको रूपमा लिइन्छ । मुख्य विधा कविता भए पनि लेख, कथा, समीक्षा पनि लेखेका छन् कुँवरले । उनका कविताहरू इन्टरनेटमै खोजेर पढेको हुँ । त्यसपछि उनको सशक्त कवित्त्वको झलक मिल्दै गयो । वाद, खेमा, उँच-नीचको हिसाब नगरी उनका रचनाहरू मन पराउन सकिन्छ, त्यो चुम्बकीय शक्ति छ तिनमा । सरल भाषाका कारण उनको रचनाले पाठकलाई सजिलै साथी बनाउँछन् । अहिले सर्वत्र विचित्र परिस्थिति छ, जे हो भनेर मान्यो, त्यो हुँदैन । सबै कुरा विडम्बनापूर्ण, मुखुण्डोमय ! यस्तै सन्दर्भ गाँसेर कुँवरले लेखेको ‘इंतजाम’ कविता उनको ८४औं जन्मोत्सवको अवसर छोप्दै बाँड्न चाहेँ ।

इंतजाम

कल फिर एक हत्या हुई
अजीब परिस्थितियों में ।

‘साझा’लाई बचाऔं !!

अपडेट : प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईले अनसनस्थल शान्तिवाटिका पुगेर मागहरू पूरा गर्ने आश्वासन दिएपछि  लेखक नयनराज पाण्डेले तेस्रो दिन (सेप्टेम्बर १४ मा) आमरण अनशन तोडेका छन् ।

नाम साझा तर खटनपटन र रजाइँ केही व्यक्तिको भएपछि कति विडम्बनापूर्ण कुरो होला ! त्यस्तो खटनपटन संस्थाको हितको लागि भइदिएको भए त प्रश्‍न गर्ने ठाउँ पनि हुन्थेन । तर साहित्यको प्रवर्द्धन गर्ने र सधैं रुग्ण अवस्थामा रहेको भनिने संस्थामा जब ३२ लाख रूपैयाँ पर्ने गाडी ल्याइन्छ, जसको अध्यक्ष र महाप्रबन्धक दिनको तीनचोटि पहिरन फेरेर अफिसमा झुल्किन्छिन्, त्यो संस्थाको हालत के होला ? जानकारहरूको बुझाइमा साझा प्रकाशन यस्तै अवस्थामा छ अहिले ।

कलेज स्तरको पाठ्यक्रममा रहेका पुस्तक र साहित्यिक कृतिको मनग्गे बिक्री गर्दै आए पनि नाफा भएको कहिल्यै सुनिंदैन । वितरण सन्जाल मुलुकमै सबैभन्दा बढी भएको संस्थाले जनक शिक्षा सामग्री केन्द्रद्वारा उत्पादित विद्यालय स्तरका पाठ्यपुस्तक पनि देशभरि बिक्री-वितरण गर्दै आएको छ । साझा प्रकाशनको संस्थागत सुधारको लागि दबाब दिंदै साहित्यकार नयनराज पाण्डेले आमरण अनसन सुरु गरेका छन् । रत्‍नपार्क शान्तिवाटिकामा अनशन थाल्दा प्राय सबैजसो साहित्यकारको साथ र ऐक्यबद्धता पाए उनले । साझाका पूर्व अध्यक्ष, महाप्रबन्धकहरू र पूर्व बोर्ड सदस्यको प्रत्यक्ष सहभागिता रह्यो । कारण, उनका मागहरू जायज छन् । साझा सञ्चालक समितिका सदस्य रहेका पाण्डेले संस्थामा अनियमितता भएको भन्दै त्यसको सुधारको माग गर्दै आन्दोलनको बाटो रोजेका हुन् ।

साहित्यकारहरु र (साझा प्रकाशनका) अंशियारहरूको ध्यानाकर्षण गर्दै नयनराजले प्रमुख रूपमा तीनवटा माग राखेका छन् :

अफ्रिका

तिमीले लगाइदिएको बुर्का
मेरो अनुहार जति पनि कालो छैन महाशय !
यति मानहानि पनि नगर

त्यसो त,
बुर्का लगाए पनि
बुर्का नलगाए पनि
म त उही परिचयमा हाँसिरहेछु खिस्स -
कालो जंगलमा एक धर्सो हिमताल ।

गजल : जवानीका घोडा

बा-आमाका चिसा गोडा अलपत्र छाडेर
कुद्‌यौं जवानीका घोडा अलपत्र छाडेर ।

 

कहाँ के खजाना बटुल्न हतारिए झैं,
हिँड्नुपर्छ आफ्ना जोडा अलपत्र छाडेर ।

 

कुन साँगुरो आँगनमा निस्सासिन जान्छौ,
घरको यो बाटो चौडा अलपत्र छाडेर  ।

 

प्यास त तिमीभित्र थियो, बाहिर खोज्दैछौ,
गग्रेटोका माटो र रोडा अलपत्र छाडेर ।

 

बा-आमाका चिसा गोडा अलपत्र छाडेर
कुद्‌यौं जवानीका घोडा अलपत्र छाडेर ।

जन्मदिन, जन्मदाता र जोखाना

भदौ २१, बिहानै जन्मदाताको फोन आयो गाउँबाट ।
सोधनी भयो :

– “नुहाइस् ?”

– “उहुँ !”, भर्खरै त छाडेको थिएँ ओछ्‌यान । अघिल्लो दिनको घुमफिर र साथीभाइसँग भेटघाटको थकान थियो । अंग्रेजी क्यालेन्डरअनुसार भने अघिल्लै दिन सेप्टेम्बर ६ मा जन्मदिन परेको थियो ।

– “पूजा-आजा गरिस् त ? म त तेरो लागि मन्दिर गएर आइसकेको, लड्डु पनि चढाएँ ….”

आमाको बोली अझै थामिंदैन – “पशुपतिनाथले रक्षा गरून् भन्दा सधैं झर्को मान्छस्, हेर तिनै हुन् सच्चा र दिगो बाबु-आमा, हामी त नक्कली, आज छौं- भोलि छैनौं ।”

मलाई दिक्क लाग्छ ।

आमा पछिल्ला केही समययता बढी नै निराशापूर्ण कुरा गर्न थाल्नुभएको छ । एकदम निरस पनि । मूर्तिपूजामा मन एकोहोरिएको कट्टर धार्मिक । आफ्नो लागि कुनै रहर र खुसी साँच्नु केही छैन । झोंक चल्छ मलाई, त्यति फोन गर्न पनि मन लाग्दैन । फोन गर्‍यो कि कुनै बेला बोल्दाबोल्दै सुकसुकाउनुहुन्छ अनि मनै अमिलो हुन्छ । फेरि-फेरि फोन गरेर त्यो पिरो बोली सुन्ने साहस कसरी हुनु ?

– “दाजु-भाइ मिलेर बस, तेरो थाई जागिर होस्, त्यति भए मलाई सन्तोक हुन्छ”, भक्कानो उर्ले जस्तो आमाको गला थर्थराएको प्रस्टै सुन्छु ।

नेपालथोक एक्सप्रेस : बन्द, बाइक र माछा

ताम्सालिङ नेपाल राष्ट्रिय दल नामको पार्टीले उपत्यका र आसपासको जिल्लामा बन्द आह्‌वान गरेको दिन । गफैगफमा घुमघामको कार्यक्रम बन्यो । “जाने हो त ?” भन्ने एकजनाको सवालमा ल जाम् त जाम् भनेर सहमति जनाइयो । नसोचेको कुरा अकस्मात् हुँदा लेखेकै यस्तो रहेछ भनेर भावीको लेखाप्रति विश्वास जाग्दो रै’छ क्यारे हामीमा ! उपत्यका नजिकै कतै गएर साँझसम्ममा फर्किन भ्याइने ठाउँको सूची केलाउँदा काभ्रेको नेपालथोक रोजाइमा पर्‍यो । त्यसो त ककनी, लाकुरीभञ्ज्याङ पनि रोलक्रममा आएका थिए । जाँदा र फर्किँदा २-२ घन्टा लाग्ने हिसाब गरेर हिंडियो नेपालभित्र नेपालको ट्याग लागेको नेपालथोक । बिहानको साढे १० बजे भक्तपुरतिर नजर मोडियो । रुपेश श्रेष्ठ र कमल कुमारको बाइकले धुँवा निकै फ्याँक्ने भयो आज । कमलजी एकल सवारीमा, म रुपेशजीको पछाडि बसें ।

नियमित बन्दले वाक्कदिक्क भएर होला, मान्छेहरू थेत्तरो भएछन् काठमाडौंका । बिहान सबेरै गाडीको चाप कम भए पनि घाम क्षितिजको कुम-कुम आइपुग्दा बन्दको छनक नमिल्नेगरी सडक भरिभराउ छन् । यस्तो सडकको धुवाँमय नेवा प्रदेश छाडेर ताम्सालिङ प्रदेशतिर  लम्किँदा माझिएको प्रकृति र खुलेको आकाशले नशालु बनायो । यस्तै नशामा लट्ठिएर कुनै बेला सास फेर्नै बिर्सिएको हो कि भने जस्तो, अनि कुनै बेला भने यति स्वच्छ वायुबाट धेरै लाभान्वित बनूँ भनेर छिटोछिटो सास फेर्ने उपक्रम चलिरह्‌यो ।

कम्ता हिंड्नु छैन यो बाटो …

मखमली गोरेटोलाई
पिस्दै जान्छऽऽऽ
यो घुँडाको टायर

यो बाटोमा
थारुवानको बयलगाडा अँटाउँदैन
लिम्बूवानको टमटम त झन्
उत्तानो टाङ पर्न खोज्छ

टिक्दैन मेरै पैंतालामुनि यो मूल सडक
पचास माना घ्यूमा
तातो डाडु डामे जस्तो हुन्छ

चप्पलको वाहन छ सुरेली खेल्न
पचासौं कोस बुर्कुशी मार्न तयार छु
हिँड् चप्पलबिनै भने पनि
फुटेको पैंतालाभरिको एक पत्र
चप्पल बराबर छ