December 5, 2010

टिक्न नदिने रानो माहुरी !

NarayanG.

कुनै नयाँ ग्रह हेर्न झुम्मिए जस्तै आँगनभरि गोलो लागेको थियो मान्छेहरूको । अगाडि श्‍यामश्‍वेत टीभीमा मन्द भाव बगिरहेको थियो । सानो छँदाको धेरै घटना फिल्मको पुरानो रिल जस्तै फिका हुन्छन् । त्यो घटना पनि यतिखेर धमिलो गरी आइरहेछ । यसो बुझ्‍दा उतिबेला टेलिभिजनको त्यो दृश्‍य नारायणगोपालको निधन सम्बन्धी थियो । र मन्द भावको बगाइ शवयात्राको थियो । मेरो सम्झनामा भएअनुसार टीभी हेर्नेहरू आँखा केही रसिलो पार्दै ठूलो क्षति भएको खासखुस गर्दै चुकचुकाइरहेका थिए ।

त्यो २०४७ साल मंसिर १९ गतेको घटना थियो । 

नारायण गोपाल बिदा भएको पनि आज २० वर्ष भइसकेको छ । तर त्यो कालजयी गलाको महक अझै जनजनमा गढेरै बसेको छ । नारायणपछि निकै प्रतिभाहरू उदाय नेपाली सङ्गीत फाँटमा, निकै पलायन भए । तर उनको सत्ता अद्यापि डगमगाएको छैन । बरू अरू गायक-गायिका साधना, लगन र दैवी प्रतिभाको समग्र हिसाबमा नारायणजत्तिकै खरो उत्रिन नसक्दा ती सबैको क्षतिपूर्ति समेत उनी नै भएर रहेका छन् । यस हिसाबमा कसैलाई टिक्न नदिने रानो माहुरीको संज्ञा दिन मन लाग्छ नारायण गोपाललाई । सङ्गीतको महासागरमा आफैँमा एउटा सागरको रूपमा रहेका छन् नारायण ।

यस्तो लाग्छ : उनको गीत नसुनी बहिरो भएको कुनै कान छैन, उनको भाका नभरिएको कुनै हार्डडिस्क छैन । पछिल्लो पुस्ताको एउटा हिस्सा भलै आधुनिकतम सङ्गीतको लट्ठाइमा नेपाली सङ्गीतको खास रङ पाइने नारायण गोपालकालीन सNgopal-Ticketङ्गीतबाट वञ्चित भएको छ । तर धेरै नेपाली स्रोताले उनको गलाको स्वादको परख गरेका छन् । 

काठमाडौंको नेवार परिवारमा नारायणगोपाल गुरुवाचार्यको रूपमा  १९९६ साल असोज १८ गते उनी जन्मिए । बुबा आशागोपाल गुरुवाचार्य र आमा रामदेवी गुरुवाचार्यको काठमाडौँ किलागलस्थित घरमा उनी हुर्किए । नारायण गोपाल यत्तिकै गाएर मात्रै ‘गायक’  भएका होइनन् । गीत छनोटमा उनको जुन गहिराइको खुबी थियो, शब्दको मर्म बुझ्‍न सक्ने र त्यसलाई उत्तिकै भावमा डुबेर गाउने कौशल अहिलेका विरलै गायक-गायिकामा पाउन सकिन्छ । त्यो बोझिलो गला आफैँमा अद्वितीय त हुँदै त । उनलाई सुनिसकेपछिको ह्याङओभरले पछ्याउनाले नै होला, अरू गलातिर हत्तपत्त मन पनि भरिन्न । यसैले पनि होला जनताले स्वत:स्फूर्त रूपमा ‘स्वर सम्राट्’को उपाधि दिएका ।

उनी जस्तै शैली लिएर आउने रामकृष्‍ण ढकाललाई त्यही आशापूर्ण दृष्‍टिले हेरिएको थियो । तर ढकालले जनआकाङ्क्षा थामिरहन सकेनन् सायद, परीक्षामा उनी फेल नै भए । बाटो बिराउँदै ‘सबै स्रोता र युवाहरूको समेत गायक हुँ म’ भन्ने भावमा पप सङ्गीतको ‘झ्याउँकीरी’मा समेत हेलिए ।   भर्सटायल गायक हुन सक्नु र त्यो सुहाउनु गजबको कुरा हो । हत्तपत्त त्यो कसैलाई मिल्दैन । तर आफ्नो प्रतिभा कुन हदसम्मको हो र आफू मूल रूपमा के का लागि हो भन्ने पनि खुट्याउनैपर्छ एउटा कलाकारले । त्यसलाई ढकालका समकालीनहरूले पैल्याउन सकेनन् । खुसीको कुरा हो, फेरि आफ्नो पुरानै शैलीमा भित्रिएको जनाउ दिँदै रामकृष्‍ण ढकाल ‘शैली’ एलबमका साथ आउँदैछन् । तर नयाँ पुस्ता जति नै जगमगाएर आए पनि नयाँ कलाकार र स्रोताले अग्रज कलाकारप्रति श्रद्धाभाव राख्‍नैपर्छ । त्यसको हकदार पनि छन् पक्कै नारायण गोपाल लगायतका पुराना गायक कलाकारहरू ।

हार्दिक श्रद्धा सुमन नारायण !

अन्त्यमा, नारायण गोपालको धेरै कालजयी भाकामध्ये एउटा भाका सुनौँ -

December 1, 2010

यस्तो गतिले आन्तरिक पर्यटन प्रवर्द्धन !?

7 र्चा गर्न लागेको कुरा सानो हो । त्यसो त, कलिलो तामा नै छिप्पिएर बाँस हुने भएकाले सानै कुराको पनि मूल्य हुने ठानेर यो फेहरिस्त उतार्न लाग्दैछु ।

सप्‍ताहान्तको एक दिन राजधानी नजिकैको चोभार डाँडातिर घुमघाममा निस्किएको थिएँ कार्यालयकै एक साथीसँग । कामकाजी दुनियाँमा रहेपछि फुर्सदले दिनचर्यामा हत्तपत्त चियाउने नाम नै लिँदैन । साप्‍ताहिक बिदाको बिसाउनी पनि कहिले त अतिरिक्त कार्यभारले स्वाहा हुन्छ !

आफ्नै वाहन नहुँदा पुरानो बसपार्कबाट दक्षिणकाली मन्दिर जाने बस रोजियो । शुक्रबारे दिन, मध्याह्‍नको मन्द समय । बिना कुनै तयारी, चोभारको टुङ्गो नै थाहा नभई घुम्ने थलो कता-कता भन्ने जानकारीबिनै अन्धाधुन्ध कुदेका थियौँ । यात्राको रोमाञ्चकता भनेको यो पनि हो एउटा, जानुपर्ने ठाउँको नामबाहेक केही थाहा नहोस् । अन्दाज र अव्यवस्थित पारामै लरखराउन पाइयोस् । स्वाभाविकै हो, अलपत्र पाराको हिँडाइले केही हैरानी त हुन्छ आफूलाई, तर त्यो सास्तीलाई रहस्यमय यात्राको मजाले कता हो कता उछिन्छ ।

कालिमाटी, बल्खु हुँदै कीर्तिपुर  विश्‍वविद्यालयको किनार हुँदै उकालो लाग्यो बस । यही हो चोभार भन्ने बसभित्रको हल्लाको पछि लागेर झरियो जङ्गल जस्तो ठाउँमा । तर अलिकता तलै झरिएछ, थोरै पैदल पेल्नुपर्‍यो । 

डाँडा-पाखाको विस्तारित फाँट रहेछ चोभार । पाखाबाट ओरालो हान्निँदै र कतै भित्ताको बाटो उक्लिँदै टहलिनमा रमायौँ । नाङ्गा पहाड भए पनि हामीलाई भने त्यही नै रुपसी लाग्यो ;)

8यस्तो थुम्काथुम्कीको सयर सहरमा कुँजिएको पखेटा फिजाउन काफी थियो

 

6 बसबाट उत्रिएपछि चोभारको मूल डाँडा चढ्नुअघि देखिएको काठमाडौँको सहरी फाँट

 4 घुमघामको लागि मात्र होइन, फिल्मको सुटिङको लागि पनि आकर्षक केन्द्र

 5सहरको पिंजडाबाट मुक्त भएपछि फुकेको पङ्ख 

 

2 ‘जोडी जङ्सन’को रूपमा पनि खुबै चल्तीको ठाउँ रहेछ चोभार

 

3अब पालो सुस्ताउने : यो चाहिँ क्यामेरा आफैँले क्लिक गरेको

 

1 भोकको बेला सिद्धेला भन्दै गनेर खानुपर्ने म:म: हामीले भने कनेर खायौँ

फर्किने बेला भोकले रन्थनिएको आँखालाई ‘कटेज रेस्टुरेन्ट’ ले लोभ्याए । घाम पनि छानामाथिबाट ओइलिएर गइसकेको ओसिलो बेला एउटा ‘कटेज’मा छिर्‍यौँ । कटेजभन्दा बाहिर खुला ठाउँमै राखिएको टेबल र मेच रोजाइमा पर्‍यो । चकमन्न थियो रेस्टुरेन्ट परिसर । चिसोमा तात्तातो म:म: ले पेट सेक्ने मोह जागेर अर्डर गरियो दुई प्लेट चिकेन स्टिम म:म: । भोकको बेला पर्खाइ पनि कति लामो भएको हो ! बल्लतल्ल पौने घन्टामा प्लेटहरू टेबलमा आइपुगे । प्लेटमा म:म: सजाएको पनि कसरी हो, ठूलो प्लेटमा नसुहाउँदो गरी छरेर गोलो घेरा लगाइएको म:म: खोलामा कोसेढुङ्गा जस्तै देखिन्थ्यो ।  फेरि म:म: पनि चोभारको नाङ्गो पाखा जस्तै कस्तो रूखोसुखो हो ! म:म: बडो यातनापूर्वक खाइयो । म:म:को बाहिरी पत्र आगोछेउ सुकाएर ल्याएको जस्तै सुख्खा थियो । अरू रेस्टुरेन्टतिर पनि यस्तै हालत हो कि भन्ने अड्कलमा पुगियो । कुनै पाखाको कमेरो माटो कस्तो छ भन्ने जान्न नमुनास्वरूप कुनै एउटा फग्लेटाबाट माटो लिएर हेर्ने त हो नि ! पैसा तिर्ने बेला पनि मजा आएन । पैसा असुल नभए जस्तो !

नेपाल पर्यटन वर्ष २०११ को दौडमा छ मुलुक । काउन्टडाउन सुरु भइसक्यो । १० लाख विदेशी पर्यटक भित्र्याउने महत्वाकाङ्क्षा राखिरहँदा आन्तरिक पर्यटनलाई पनि उपेक्षा गर्न नमिल्ला । सानो-सानो ठाउँमा पनि घुमघाममा जाने र सहर आसपासको स्थलमा पनि आन्तरिक पर्यटनको अवधारणाबारे स्थानीयबासी तथा व्यवसायीहरू जागरुक हुनु जरूरी छ । त्यो ठाउँ कस्तो हो भन्ने समग्रमा सन्देश जाने भनेको स्थानीय रहनसहन, व्यवहार र खानपानको उपलब्धताले पनि हो । नत्र नाङ्लो पसलमा चुरोट बेच्न बसेजस्तो यस्तो हालतमा त कसरी होला आन्तरिक पर्यटनको प्रवर्द्धन ? आन्तरिक पाहुनालाई खुसी नपारी बाहिरकालाई खुसी पार्ने हाम्रो व्यग्रताको पनि के अर्थ ?

November 22, 2010

६ छोटा कविता

सै बसिबियाँलो गर्दा फेसबुक स्टाटसका रूपमा लेखिएका टुक्रा कुनै-कुनै त कविता नै बने जस्तो लाग्छ, र तिनलाई अझै जोखाना हेरी कविताको साँचोमा ढाल्न लोभ लाग्छ । केही समयदेखि यस्तै टुक्राटाक्री रचना फेसबुकमा हाप्‍दै आएको छु । कतिपय त यत्तिकै ‘रिक्तस्थान पूरयेत’ पनि भए होलान् । तर आफूलाई स्वाद लागेपछि मात्रै त्यो मातले अरूलाई पनि छुन्छ भन्ने मान्यतालाई न्यूनतम आधारविन्दु मान्दै बाँड्दै आएँ फेसबुकमा । फेसबुकबाटै साहित्य लेखन सुरु गरेर कवि-लेखक हुने साथीहरू निकै हुनुहुन्छ, ‘फेसबुक कवि’को उपाधिले तिनलाई हलुका बनाएर कतिपयले उडाएको पनि सुनेको छु ।
रहरमा, अझ भनूँ लहडमा पखेटा फटफटाउने केहीलाई त्यो उपाधि सुहाउँदो होला, तर फेसबुकमै जन्मिएका धेरै कविलाई मर्मज्ञ र विचारशील पाएको छु मैले । यही आधारमा मैले फेसबुकमा बाँडेको कविता पनि ‘फेसबुक कवि’ को उपाधि दिएर उडाइने ‘फेसबुक कविता’ नहोला भन्दै समयक्रममा स्टाटसमा राखेका केही कवितात्मक टुक्रा ब्लगमा एकै ठाउँमा जोरजाम गरेको छु ।

Mankamana


November 21, 2010

संसद्, मङ्सिर ३ : एलर्जीको पराकाष्‍ठा

SAmsad--Sagar-n-Others.

रकारले बजेट पेस गर्न लागेको शुक्रबारे संसद्‌को भद्रगोलले माओवादीइतरका दलहरूबाट संसद्‌को इतिहासमै कालो दिनको संज्ञा पायो । अर्थतन्त्रको समेत कालो दिनको रूपमा वर्णित यो ‘संसदीय चित्रहार’ले निराशापूर्ण राजनीतिको कसिङ्गर झेलिरहेका नागरिकको भावदशाको डिग्रीले अझ फनक्कै नकारात्मक उचाइ समाएको छ । यो खासमा ‘एलर्जीको पराकाष्‍ठा’ नै हो । दिक्क लाग्ने पनि सीमा हुन्छ, त्यसभन्दा पछि अरू थोक नै लाग्छ । नागरिक र मुलुकसँग प्रत्यक्ष रूपमा जोडिएको राजनीति गर्ने नाममा घिनलाग्दो दहमा भ्यागुता समान एकापसमा टर्टराइरहेका नेता (?) हरूप्रतिको विश्वास त उठ्दै गएको छ नै, अब यिनले जेसुकै नौटङ्की गरे पनि के अचम्म भयो र भन्ने स्थिति देखिएको छ । संसद्‌मा बजेट घोषणाका लागि तय गरिएको शुक्रबारे रमितालाई त्यसैको पछिल्लो कडी मान्दा हुन्छ । यिनीहरू जे पनि गर्न निर्लज्ज छन्, नागरिकप्रति जवाफदेहिताको कुरै छाडौँ -  आफ्नो नजरमा हुनुपर्ने न्यूनतम नीति र निष्ठा पनि यिनले पचाइसके ।

परिआउँदा एउटै काउछोको माला लगाएर राजतन्त्र धपाएका दलहरू  त्यसैको जगमा टेकेर नयाँ संविधान बनाउने ऐतिहासिक जिम्मेवारी आउँदा कसरी यति चाँडै कुकुर-बिरालाको अवतारमा फेरिए, अचम्म लाग्छ । तर यो अचम्म मान्नु पनि हाम्रो नेपालमा अब मूर्खता नै ठहरिने भइसक्यो । “राजनीतिमा कोही पनि स्थायी मित्रु र शत्रु हुँदैनन्” भन्ने आहानलाई चरितार्थ गर्दै दलीय जुगलबन्दी कुनै बेला नङ र मासु जस्तै गाँसिन्छ भने कुनै बेला देवलोक र असुर लोकबीचको दूरी जस्तो फाट्छ !

Budget

सदनमा शुक्रबार बजेट पेस गर्ने बेलामा भएको धक्काधक्कीमा माओवादी सभासद्‌को दोष कति थियो, यो माओवादीकै पार्टीगत रणनीति थियो कि, यो मूल्याङ्कन आफ्नो ठाउँमा हुन्छ नै । बजेटको सिलबन्दी ब्रिफकेसलाई कति लात हानियो, कस्तो सहमति गरेर बजेट ल्याउन लागिएको थियो, पछि एकाएक कुन कुरा सहमतिविपरीत भयो र माओवादीले बजेटमा भाँजो हाल्यो ? दोषारोपण गर्नेगरी थरीथरीका कुरा आएका छन् । तर, न त नयाँ सरकार बन्ने, न त तत्कालका लागि आर्थिक सङ्कट टार्न बजेट समस्या हल हुने स्थितिले अहिले राजनीतिक शक्तिहरू राम्रो काम गरेर जस बटुल्न नसकेपछि अपजसबाटै भए पनि चर्चाको केन्द्रमा ‘शक्तिमठ’का रूपमा स्थापित बन्न खोजेको भान हुन्छ । सरकारको लागि भइरहेको हानाथाप पनि संविधान निर्माणको कार्यभार आफू नेतृत्वको सरकारले पूरा गरेको जस लिनकै लागि भएको प्रस्टै छ । आफ्नो जस भजाउन मुलुकलाई सुर्कानो गाँठोमा कसिराख्‍न राजनीतिक दलहरूले दिएको अनुमति तिनीहरू आफ्नै लागि समेत खतिको बाटो बनिरहेको पक्कै पनि हेक्का राखिरहेकै होलान् । सबै नालायक देखिए पनि फेरि पनि घुमिफिरि तिनै मुठीभरका मान्छेहरूलाई राष्‍ट्रिय फैसलाको मुखिया बनाउनु हाम्रो विडम्बना भइरहेछ ।

(यसैबीच शुक्रबार राति संसद्‌मा भएको घटना सामान्य भएको र त्यसलाई अतिरञ्जित गर्न नहुने माओवादीले प्रतिक्रिया दिएको छ । उक्त घटना लोकतान्त्रिक व्यवहारकै अर्को पाटो भएको उसको दाबी छ ।)

कुटपिट र घच्ची घमासान नै लोकतान्त्रिक व्यवहार हुने कति हास्यास्पद !
यसबाटै बुझौँ, यो मुलुकमा यसभन्दा झन् असामान्य हुन के-कति बाँकी होला त, अरू कतिसम्मका अलोकतान्त्रिक क्रियाकलापले मुलुकलाई आहत पारिने हो ? आफ्नै आँखाबाट देश नहेर्ने आजका धृतराष्ट्रहरूले कहिले बुझ्लान् मर्म - तिनीहरूले खाने एक छाकको मोलबाट कुना-कन्दरामा एउटा परिवार नै पालिन्छ । प्रतीक्षामा छन् ती । यस्तो आँसुको आहाल रहेको यो ठाउँमा यिनले सबै कुरा भुलेर आफ्नो नौटङ्की कहिलेसम्म चालू राख्लान् ?

November 17, 2010

गुरुकुलमा मङ्सिर १ देखि २१

रेक Aarohan-International-Dramaदुई वर्षमा  अन्तर्राष्‍ट्रिय नाटक महोत्सव गर्ने आरोहण नाट्य समूहको गुरुकुल (स्कुल अफ थिएटर)  यस पटक पुन: जुर्मुराएको छ । दुई वर्षअघि २००८ को महोत्सवमा नेपालसहित आठ वटा मुलुकका नाट्यसमूहले सहभागिता जनाएकोमा यस पटक भने सहभागी मुलुकको सङ्ख्या बढेर १६ पुगेको छ । नेपालका दुईवटा नाट्यसंस्थाका दुई नाटकसहित २१ दिनमा विभिन्न २१ वटा नाटकको रसास्वादन गर्न सकिने मञ्च गुरूकुलको सम र रिमाल नाटकघर बन्नेछ । महोत्ववको अवधि पनि पहिले १६ दिन थियो भने यो पालि २१ रहेको छ । २००८ मा भएको  नाटक महोत्सवबारे पढ्न यसै ब्लगमा अनिता सिवाकोटीले लेख्‍नुभएको र २००८ नोभेम्बर २७ मा पोस्ट गरिएको यो ब्लग  को लिङ्कमा जानुस् । 

नेपालमा हुने रङ्गकर्मको कुरा गर्दा, आरोहण नाट्य समूह र यसले गुरूकुलीय अवधारणा स्वरूप स्थापना गरेको थलो गुरुकुलको अग्रणी भूमिका छ, यो स्विकार्नैपर्छ । जे-जस्तो स्रोतबाट, दाताबाट सहयोग लिएर होस् वा संस्थाले हाल अड्डा जमाएको स्थान संस्थाकै मातहतमा सधैँका लागि ल्याउन सरकारसामु आफ्नो दयनीय अवस्था देखाएर होस्, यसले गर्दैआएको प्रयास स्तुत्य छ । यो सबै गर्नुमा पक्कै पनि नाटकक्षेत्रप्रति आरोहण गुरुकुलको समर्पण, श्रद्धा र लगाव गाँसिएको छ । आज राज्यले यस क्षेत्रमा गर्नुपर्ने काम आफ्नो दायित्वबोध गरेर गुरुकुलले काँधमा लिएको छ । 

बेलाबेला मिडियामा अन्तर्वार्तामार्फत नेपाली नाट्य क्षेत्रका सुख, दु:ख र सम्भावनाका कुरा कहन्छन् आरोहणका पण्डित सुनील पोखरेल । कहिले नेपालमा राम्रा नाटक नै छैन, त्यसैले विदेशी नाटक अनुवाद गरेरै भए पनि मञ्चन गर्नु आफ्नो बाध्यता हो भन्छन् । कहिले भने नेपालमा पनि रङ्गकर्म गरेर पेट पालिने दिन आए, यस क्षेत्रमा लाग्ने युवाहरूले नआत्तिए हुन्छ भन्दै आशाको बत्ती बाल्छन् र पुलकित हुन्छन् । त्यसो त काम गर्नेले नै हो अपजसको पनि भारी बोक्ने । एक समय विदेशी नाटकको पिछलग्गु भएर नेपाली भाषा-साहित्य र यहाँका लेखकलाई उपेक्षा गरेको भन्ने आरोप पनि खेप्यो । बर्तोल्त ब्रेख्तको ‘खरीको घेरो’,  अल्बर्ट कामुको ‘न्यायप्रेमी’, हेनरिक इब्सेनको ‘पुतलीको घर’ लगायतका नाटक मञ्चनमा आएकै हुन् र दर्शक पनि बटुलेकै हुन् । सम्भवत: त्यसपछिकै नतिजा होला, नयाँ नाटकसहित प्राध्यापक अभि सुवेदीहरूको कलम तात्‍न थाले । उनको ‘अग्निको कथा’, ‘आरूका फूलका सपना’, ‘मायादेवीका सपना’ सफल मञ्चनमा आए । साहित्य-कलाप्रति चाख भईकन राजनीतिक विषयमा स्तम्भ लेख्‍ने सीके लाल पनि पछिल्लो समयमा ‘सपनाको साबिती’ सहित नाटक लेखकका रूपमा उदाए ।

Doll's-House. तस्बिर स्रोत : www.rajankathet.blogspot.com

पूर्णकालीन कलाकार, नाट्यकर्मीको रूपमा अनुप बराल, वीरेन्द्र हमाल र कृष्‍ण शाह यात्रीहरूले पनि आफ्नो व्यक्तिगत एवम् संस्थागत प्रयासबाट नेपाली नाटकलाई जनस्तरमा भिजाउन र यस क्षेत्रको विस्तारका लागि जाँगर लगाउँदै आएका छन् । पाँच-दस वर्ष अगाडिको अवस्था भन्दा त अहिले निश्‍चय नै नेपाली नाट्य क्षेत्रले शिर ठाडो गरेको छ । दर्शकहरू पनि नाटक घरसम्म डोरिन थालेका छन् । अझ दर्शकहरूको झुन्डमा तन्नेरीहरूको आशलाग्दो लहरले यो क्षेत्र यत्तिकै त मरेर नजाला भन्ने आश उम्रेको छ । तर खाँचो छ अब रङ्गकर्मीहरूबीचमै आपसी समन्वय । छुट्टाछुट्टै रूपमा छरिएर रङ्गकर्मीहरूले गरेको प्रयासले नेपाली नाट्यक्षेतरलाई जेनतेन परिचयको तहमा अहिले उभ्याएको होला । तर दीर्घकालीन रूपमा यस क्षेत्रलाई पेसागत र बौद्धिक विधाको हिसाबमा समृद्ध पार्न रङ्गक्षेत्रकै सहयात्रीबीच हातेमालो नगरी हुँदै हुन्न । संस्थागत रूपमा गरिएको छुट्टै प्रयास पनि चाहिन्छ, नयाँ-नयाँ रङ्गकर्मीलाई नाट्यक्षेत्रमा अभ्यस्त गराउन र तिनलाई एकत्र पार्न ।  यो बाटो देखोस् नेपाली रङ्गकर्मले । 

गुरुकुलमा २१ दिनसम्म चल्ने काठमाडौँ अन्तर्राष्‍ट्रिय महोत्सवमा प्रदर्शन हुने नाटकहरूको विवरण यसप्रकार छ :

(ठूलो पारेर हेर्न तलको तस्बिरमा क्लिक गर्नुहोला)

Festival-1. Festival-2.

November 15, 2010

यस्तो अफाप रै’छ यो मुलुकमा …

Kantipur-News कात्तिक २८ गते (नोभेम्बर १४) को कान्तिपुर दैनिकमा अर्थ वाणिज्य पृष्‍ठमा प्रकाशित एउटा सानो समाचारको शीर्षकले आँखा तान्यो । दैलेखमा धानबाली उपलब्धिविहीन भएको खबर रहेछ त्यो । ‘लोकतन्त्र’ नाम दिइएको उन्नत जातको धानको बीउ रोपिएकोमा त्यसमा बाला नलागेपछि थप खाधान्न सङ्कटले पिरोल्ने चिन्ताले किसानहरू छटपटीमा रहेछन् । हेर्दाखेरि घटना तिरिमिरी पार्ने खालको त थिएन, तैपनि दिमाग रनक्क रन्कियो । आफू मिडियामै काम गरे पनि दिनभरि विभिन्न समाचारसँग लडे-भिडेर समाचारदेखि केही अघाएकाले (त्यो हुने रहेछ, सधैँ उही ढङ्गको खबर सम्प्रेषणमा रत्तिनुपर्दा ।) विशेष खबर-शीर्षक र लेखरचनाबाहेक अन्त त्यति मन अडाउने गर्दिनँ । त्यस हिसाबले अलि अलग बनौटको र फरक कोणको समाचारले ध्यान तान्नु स्वाभाविकै थियो । ‘लोकतन्त्र’को बाला लागेन शीर्षकको त्यो समाचार पढेर हाम्रै नेपालमा त हो यस्तो संयोग पर्ने भने जस्तो लाग्यो ।

नलागोस् पनि किन ? ‘लोकतन्त्र ! लोकतन्त्र !!’ भन्दै आन्दोलनबाट ठूलै माछा हात लागेको खुसीमा फुरुङ्ग पर्दै उफ्रिए पनि त्यो लोकतन्त्र शिशुको शिशु अवस्थामै छ ।  लोकतन्त्र मात्रको के कुरा, लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको साहसिक उचाइमा मुलुक तन्किए पनि जनता भने झन्-झन् बन्ठो भएको अनूभूतिमा चाउँरिँदै छन् । राजाशाहीको भुक्तमान खेपेपछि मिलेर आन्दोलन छेडेका राजनीतिक दलहरूमा अब त चेत फर्किएछ भनेर चैनको सास नागरिकहरूले के फेरेथे, फेरि सत्तालिप्साको चास्नीमा दलहरूको झिङ्गा भन्काइ खपिनसक्नुको बढ्यो ।  त्यत्रा लाठे पुलिसहरूको मारमुङ्ग्रीले टाउकै फुट्ने र गोलीले ज्यानै गुमाउने सम्मको दुर्दशा झेल्नुपर्ने भन्ने समेत भुलेर भेल जस्तै उर्लिएका  नागरिक झुन्डले अब कति धिक्कार्ने । ‘लोकतन्त्र’ नामको धान नफल्नु कुनै अनौठो कुरो होइन । बरू फलेको भए उपद्रै अचम्म हुनेथ्यो ।

Chobhar-Old-Man2त्यो धानको नाम लोकतन्त्र बाहेक अरू नै राखेको भए उब्जनी हुन्थ्यो कि हुन्नथ्यो भन्ने अर्कै कुरा हो, तर यस्तो अफाप रै’छ यो मुलुकमा लोकतन्त्रको भनेर यसलाई संयोग र प्रतीकात्मक अर्थमा बुझ्नुपर्ने देखेँ ।

मुलुकमा व्याप्‍त नेतृत्वको खडेरी र राजनीतिक बेइमानीको अतिवृष्टिको प्रतीकात्मक उदाहरण हो दैलेखमा त्यो धान नफल्नु । उपहास हरेक तवरबाट भइरहेछ यो देशमा असफल र बेइमान साबित भएर पनि निर्विकल्प रूपमा शासन-सत्ताको खेलमा बागडोर सम्हाल्ने नेताहरूको । तर परिदृश्य उस्तै छाइरहेछ । अर्थतन्त्रलाई कुन हिसाबबाट लैजाने अबको समयमा, परराष्ट्र ‍नीति कस्तो बनाउने, मुलुककै मुख्य उद्यम भनिने पर्यटनको विस्तार र प्रवर्द्धनका लागि नयाँ विकल्प  र सम्भावना कहाँ-के कुरामा छ, बन्द-व्यापारको थप ढोका कहाँ खोल्न सकिन्छ, लोडसेडिङलाई नै पनि कसरी निमिट्यान्न पार्ने आदि तमाम कुरा पिठिउँ पछाडि छाडेर राजनीतिका हिरोहरू काठी घोडामा मस्त लचकतान पिङ खेलिरहेछन्, मानौँ कहीँ तीव्र वेगमा अघि बढिरहेको लागिरहेछ तिनलाई !

November 13, 2010

तिहार : केही झिलिमिली सम्झना

फूल र बत्तीहरूले टोल र बस्ती नै बेहुलीमा परिणत हुने तिहार पर्व ! पाला, दियो र मैनबत्तीमा खुसीको उज्यालो खोज्ने मानिसहरू ।

तिहार आयो कि त अनौठो रोमाञ्चकता सञ्चार हुन्छ ज्यानमा । जब पढाइ र सङ्घर्षको तराजुमा जोखिन जिल्ला छोडेर राजधानी छिरियो, सबै कुरा छरिँदै र भत्किँदै गयो, त्यसमा रमाइला चाडपर्व पनि परे । यसपाली पनि गाउँको आफ्नो चिनाजाना ढुकढुकी लिएर आउने तिहार विरानो रूपमा आयो । भन्न त भन्छन् मान्छेहरू, दसैँमा सबै जना गाउँतिर ओइरिने भएकोले काठमाडौँ सुनसान त हुन्छ नै, नरमाइलो पनि बन्छ । तर तिहारमा भने छ्याप्पै झिलिमिली बत्ती र आतिसबाजी गुन्यामान हुने भएकाले काठमाडौँ नै रमाइलो हुन्छ रे ! मैले भने पोहोर साल जस्तै सहरिया तिहारको रौनक हेरिरहँदा यसपालि पनि त्यो ‘रमाइलो’ बटुल्न सकिनँ । गाउँ नै आँखाभरि जालो बनेर छाइरह्यो ।

Flower--Udayapur'67. यसपाली दसैँमा नै फुलिसकेका थिए उदयपुरमा चक्कीचक्की सयपत्री 

तिहारमा देउसी-भैली खेलेर रातै छर्लङ्ग पारेको पुराना दिनहरू सम्झिँदा कुन उत्प्रेरणाले त्यो सबै गर्ने साहस आयो भन्ने लाग्छ अहिले सम्झिँदा । साँच्चै सपना जस्तै ती दिनहरू । उदयपुरको हाम्रो बस्ती स्वर्गको टुक्रा अनि हामी भुराहरू चाहिँ परीको लागि सुहाउँदा राजकुमार जस्ता ! भुरा पनि के भन्नु पट्ठो अल्लारे नै हो । गाउँघरमा केटाहरूको नाम लिँदा गणनाको पहिलो सूचीमै आउँथ्यौँ ! फलानोको छोरो, ढिस्कानोको नाति भनेपछि अझै ‘हाइट’ ह्‌वात्तै बढ्ने । शीतको छाता ओढेरै हल्का खरी झरेको मादल ठटाउँदै, बिट खुकुलिएको डफली ठोक्दै घर-घर चहार्दा हामी रातारात गायक र सङ्गीतकार भइसकेका हुन्थ्यौँ । “देउसी रे” भाका भट्याउनुका साथै क्यासेट होइन मुखबाटै आफ्नो मौलिक गीत सुनाउँदै सांस्कृतिक भ्रमण समेत  हामी त्यसैलाई बनाउँथ्यौँ । घरधनी समेत दङ्ग पर्थेँ हाम्रा बेग्लै पाराको देउसी प्रस्तुतिबाट । नत्र त्यस समय अरू देउसे टोली कि त थपडी मात्रै बजाएर, हद भए मादल थटाएर र कतिपय भने क्यासेटमा गीत घन्काएर उफ्रिन्थे । हामीले कुनै गीतलाई रिमिक्स बनाए पनि केही गीत आफैँले खोजेर, लेखेर गाएकाले जहाँ-जहाँ देउसी खेल्थ्यौँ, त्यहाँका घरधनीलाई नयाँपनको स्वाद मिल्थ्यो ।

फिल्म दर्पणछायाको गीत ‘लहनाले जुरायो कि …’ लाई रिमिक्स गरेर गाउँदा ‘उकालीको डाँडैडाँडा कुदे होलान् देउसे भाइ ... ’ बनेको थियो । मादलमा समलाको ताल खोज्दै गाउँको भित्ताभित्तामा हामी देउसे केटा उफ्रिन पाउँदा मन फुरुङ्ग भएको थियो ।

 Deusi-67काठमाडौँको तीनकुनेमा यसपाली देउसी खेल्दै गरेका फुच्चेहरू


अर्को मौलिक गीत यसरी झुमेर गाएका थियौँ र भावुक बनाएका थियौँ सबैलाई :

तिहार ऽऽ तिहार ऽऽऽ
माइतीबिना शून्य लाग्छ यो तिहार

दोबाटोमा कुर्दा-कुर्दा
चोली भिज्यो आँसुले रुँदा-रुँदा

Rangoli काठमाडौँको बागबजारमा एउटा पसल अगाडि बनाइएको रङ्गोली

एक सालको देउसी भने सधैँभरि चुर्लुम्म यादमा डुबाउने खालको छ । २०६० सालको कुरा हो । ७-८ भाइ थियौँ देउसी टोलीमा । भोलिपल्ट भाइटीका भए पनि रातैभरिको देउसीमा आँखा कचपल्टिने थाहा हुँदाहुँदै होमिएका थियौँ । घरको खप्कीले के काम गर्थ्यो वर्षमा एकचोटि आउने चाडबाडमा रामरमिताको अगाडि ! बुवादेखि छुलछुल मुते पनि ममीलाई दङ्ग्याएरै भए पनि देउसे टोलीमा सामेल भइएको थियो । बुवाको कुरामा अटेरी हुन पाउँदा विद्रोह नै गरेको जस्तो ढक्क छाती फुल्दा आफूलाई पनि ख्याल मजा नआउने ! “रात-विरात लखरलखर हिँडेर, कालबेला कस्तो छ केही थाहा छैन । चिसो लागेर बिरामी हुनलाई” भन्ने बुवाको मायालु गाली पनि आफूलाई त्यो उमेरमा तीतेपाती हुने ।

घिन्ताङ-घिन्ताङ !!
देउसी खेल्न सुरु भयो । चुहाडे र बाहुन डाँडा हुँदै खोलापारिको तोरीबारी गाउँसम्म देउसी खेल्ने जोस सबैमा सवार थियो । देउसी खेल्ने लालसा जम्मा भएको पैसा दामासाहीमा २०-४० रुपैयाँ पाउनेभन्दा पनि साथीभाइसँग बहकिन पाउनुको रमाइलो नै थियो । नाच्न नजाने पनि नाचेजस्तो गर्‍यो, गाउनमा सुर नलागे पनि आफूलाई रामकृष्‍ण ढकाल र राजेशपायल राई ठाने भैगो ! :-) (त्यसबेला आधुनिक गायनमा यी गायककै उच्च बोलबाला थियो) । यस्तैमा हाम्रो घरभन्दा थोरै पर रहेको लक्ष्मी म्याडमको घरमा देउसी खेल्न पुगियो । केटाहरूले देउसी खेलेको मन पराउने  लक्ष्मी म्याडम । फुरुक्क हुँदै झन् भट्याउन थाल्यौँ -

आहैऽऽ लक्ष्मी म्याडम – देउसी रे !
यतिले भएन – देउसी रे !
छेउमा भाँडामाथि भाँडा खप्टिएको ठाउँमा चुलोबाट धुवाँ पुत्ताइरहेको थियो । के रहेछ भन्दा त रक्सी बनाइँदै रहेछ त्यहाँ । काँचा केटाहरू घरबाट फुकेको कुकुर जस्तै हुन पाएका, रन्थनी छुटिहाल्यो तिनमा । सीपी दर्लामी, नविन राई, प्रदीप कार्की, अङ्कुल थापा, दिलीप यादव, नीराज गिरी, खड्ग माझी र मसहितको टोलीमा कतिपय त ‘हामी त जातले पा’को खान’ भनेर यत्तिकै दन्काइहाल्ने खालका प्राणी थिए । तर म र अरू एक-दुई जना कहिल्यै एक घुट्को छिराएका थिएनौँ । मौका यही हो भन्ने जस्तो भान परिदिए अरूहरूले ।

Flower--Udayapur'67फेरि झल्को उदयपुरकै : यसपालीको दसैँमा जाँदा फूलबारीमा जुन महक थियो

देउसेहरूलाई रक्सी चखाउन पाउँदा लक्ष्मी म्याडम पनि दङ्ग थिइन् । हुन त म लगायत केहीलाई प्राथमिक तहमा केटाकेटी बेलामा पढाउने उनै लक्ष्नी म्याडम थिइन् । तर यतिबेला समयको अन्तराल निकै पार भइसकेको थियो । म्याडम गाउँकी आन्टी जस्ती भइसकेकी थिइन् । छिमेकीको साइनो जो थियो ।

तुरुरुरु .. .. गिलास भरेर मेरो अगाडि ल्याइसकेछन् केटाहरूले । उहू !! नमीठो हरकले नाक पाछ्‌यो । झ्वाट्ट सोच आयो, नारायण गोपाल, अरूण थापाहरू के खान्थे ? रक्सी त हो नि ! :) त्यस्सै उनेरको गला त्यति सुरिलो भा’को हो र ? रक्सीले औषधिको पो काम गर्छ बाबै ! मैले त्यहाँ पनि  केटाहरूको बीच यही कुरा निकालेँ । फिलिलि हाँसे जम्मै । मलाई गिज्याए कि जस्तो लागेर सुरुमा त कार्टुन पो भएँ कि क्या हो भन्ने लाग्यो । भरे भन्दा त देउसी टोलीमा गाउने नाइके मैँ थिएँ, केटाहरूले जानी-जानी मलाई कहाँ बिगार्छन् र भनेर घाँटीतिर सोझ्याएँ गिलास । केटाहरूले पनि ‘हो है हो’ भन्दै गिलास स्वाट्ट पार्न उक्साए । केटाहरू उस्तै फलिलि हाँसिरहेका थिए । घाँटी खिर्‍याउँदै मन तातो झोल पेटमा अवतरण भयो ।

पछिल्ला वर्षहरूमा देउसी खेल्ने सुयोग नमिले पनि अझै गाउँछु म । यत्तिकै हिँडेको बेला खुब सुरमा आएर अनि बाथरुममा लुगा पिटपाट पार्दा पनि ।
स्वर सुरिलो पनि पो छ  त मेरो अहिलेका चलनचल्तीका ‘म्युजिक भिडियो गायक’ भन्दा त ! थाहा छैन, त्यो दिन रक्सी खाएको तागतले अझै काम गरिराखेको हो कि ! ;-)

November 2, 2010

सालिक च्यातिरहेको सहिद

यो
हदभन्दा सानो कद
ध्वाँसोमा लपेटिएको जड चोला
उठ्न लागे ठोकिन्छु यसमै
बस्न लागे जकडिन्छु


अहँ सरकार !
म अटाइनँ यो टापु प्रदेशमा ।

November 1, 2010

DV सपना !

statue-of-liberty-america-flag

तासुकै चर्चाको एउटै तातो मफलर !

“डीभी भर्‍यौ” प्रश्‍नदेखि “यसपाली चाहिँ निशाना लाग्छ कि, भर्नुपर्‍यो फेरि'” भन्ने इच्छा जाहेरीको सिलसिला टन्नमन्न ।

“अब यहाँ नबस्ने”, अफिसमा एउटा दाइले सुस्केरा हाले । अफिसको ड्युटी टाइम सकिइसकेकोले अफिसमा धेरै नबस्ने, अब घरतिर हिँड्ने भनेका हुन् कि भनेको त, अमेरिकातिर उड्ने योजनाको खाका पो फुकाए ती दाइले । अफिसमै अर्को दाइ विरक्तिए, “यहाँ बसेर केही हुन्न, अब जाने ।” नभन्दै मेरै सामुन्नेमा आफ्नो एउटा साथीको र आफ्नो डीभी आवेदन अनलाइन मार्फत दर्ता गरे तिनले । हुन पनि सँगैका साथीले कति फड्को मारिसके, आफू कान्लामुनिको भ्यागुतामा सीमित बन्नुपरेकोमा चिन्ताको पहाड शिरसम्मै थुप्रिएको थियो ती दाइको । एउटा अफिसमा लगातार सात वर्षसम्म पसिना काढेको के फल मिल्यो, उनको गुनासोको खात छ । सायद अरूहरू धेरै जनाको पनि ।

Dream-Walker यो समय कोही विदेशको सुनौलो अवसर उतै जिम्मा लगाएर आफ्नो देश भन्दै फर्केर आएको र कोही भने अब यसरी टिक्न सकिन्न भन्दै सपनाको मुलुकतिर हानिने तर्खरमा रहेका दुवै परिस्थितिको बराबर साक्षी बन्न पुगेको छु । आकांक्षाका तह खप्ट्याउँदै जाने हो भने पक्कै पनि हुँदै जान्छ । सम्पन्नता र जीविकाको राम्रो मेलो पैल्याउँदै विदेश गयो भने पनि घर, परिवार र देशको भावनाको भुल्काहरू मनभरि जागेर भतभती पोल्छ । यतै देशमै बसूँ र केही गरूँ त सबैलाई अवसर र काम गर्ने वातावरणको कमी छ । ‘गरी खान देऊ’ भन्ने जस्ता अभियानको चालचुल त्यत्तिकै सुरु भएको छैन । गरी खाने वातावरणको पनि अभाव छ देशभित्र । काम गर्न कुनै निजी संस्थाभित्र (सरकारीमा पनि भनसुन र ढोगभेट नचल्ने कहाँ हो र ?) अवसर पाए पनि चाप्लुसी,  लोलोपोतोले ठीक्क पार्नुपर्ने गुटबन्दीको खेलमा जकडिएको हुन सक्छ सिङ्गो कार्यालय नै ।  सबैलाई बडप्पन र अदबका साथ सम्मान टक्र्याउनुपर्ने । सिनियर र जुनियर कर्मचारीको वर्गीय समाजको स-सानो पसल त्यहाँ स्वत: खुलेको हुन्छ । तपाईँले त्यहाँ काम गर्न सुरु गरेपछि त्यही साँचोमा नढली हुन्न । मान्यता नदिएर विद्रोह गर्‍यो भने तपाईँ एक्लो उम्मेदवार हुन के बेर !

अँ त, डीभी चिट्ठा भर्ने कुरामा भने मेरो आफ्नो कुरो अलि फरक छ । डीभी खुलेको बेलामा आवेदन हाल्ने लहर चल्दा म चाहिँ अहिलेसम्म आफूलाई पन्छाउँदै आएको छु । खै, विदेश गएर कमाइ-धमाइ गर्ने रूपमा आफू मानसिक रूपमा तयार नभएर हो वा आत्मविश्‍वासको कमीले हो, अहिलेसम्म डीभी आवेदन हालेको छैन । डीभी भर्ने कुरा चल्यो कि त हरेक वर्ष मैले यही ठट्टाले काम चलाउँदै आएँ- “डीभी भर्‍यो कि त परिहाल्ला, पर्‍यो भने जानुपर्छ, त्यही पर्छ भनेर आफू त भरिन्न । वित्थामा तनाव !”  ;)

यसपाली पनि डीभी आवेदन भर्ने सरसल्लाह भयो । फेरि पनि सपनाको देश भन्ने चलनचल्तीको आकर्षणमा पुतली भएर हेलिइहाल्ने मन पलाएन ।

जे छ, ठीकठाक छ भन्ने मध्यम स्तरको सन्तोकले कतै बर्बाद त गर्दैन ?

October 24, 2010

गाउँको फेरिएको मुहार

क वर्षपछि दसैँमा यसपाली गाउँ पुग्दा त्यहाँ निकै बदलीका चिन्हहरू देखेँ । गाउँको कोल्टे फेराइ तर सारमा होइन, रूपमा मात्र थियो । पूर्वी नेपालको भित्री मधेसमा पर्ने उदयपुर त्यसो त चर्चाको हिसाबले कुनै खबरमा नछाएको ठाउँ हुन सक्छ- न भोकमरी छ, न त सम्पन्नताको चुलीमा नै उभिएको छ । जे छ, खान-लाउन ठीक्क मध्यम वर्गको परिवार जस्तो छ । त्यसैले सायद झट्ट याद नहुने पारामा रहेको छ यो भूमि ! तर पछिल्लो समयमा भौतिक सुख-सुविधाको बुई चढेर उदयपुरको ग्रामीण परिवेशले पनि मुहार फेरेछ ।

पहिले-पहिले मुश्किलले साइकल राख्थे घरमा मानिसहरू, अहिले त घरैपिच्छे भने जस्तो मोटरसाइकल राख्‍न सक्ने हैसियतका भएछन् धेरैजसो । यसो हेर्दा यसलाई आर्थिक समुन्नतिकै सूचक नमानी धर भएन । घरको लाठे छोरा, दाजु वा भाइ परदेशमा कमाइ-धमाइको मेलोमा राम्रैगरी लागेको परिणाम पनि होला यस्तो समृद्धि । गाउँघरमा भनेको बेलामा वा आपत पर्दा तुरुन्तै सवारीसाधन नपाइने  अहिलेको समयमा मोटरसाइकललाई  विलासिताको साधन पनि कसरी भन्नु ? तर ती साधनलाई कति सदुपयोग गर्छन् गाउँलेहरू, यो मुख्य कुरो हो जस्तो लाग्यो । कामकाजी मान्छेबाहेकले घरदेखि चोकसम्म रल्लिनका लागि बाइक गुडाएको पनि देखियो । उहिले घरमा टेलिभिजन राख्‍नु जसरी इज्जतको कुरो हुन्थ्यो, अहिले बाइक त्यस्तै शानको साधन बन्न पुगेको अनुभूति गरेँ । विभिन्न सहरमा गएर कमाउनेहरूले दसैँको रामरमाइलोमा तास र जूवा खेल्दा ८०-९० हजार रूपियाँ त सजिलै हार्ने ल्याकत पनि राख्‍ने भएछन् ।

धानखेतहरूमा पक्की घर ठड्याउने लहरले त केही वर्षयता छोपेकै थियो, घडेरी प्लानिङ गरेर चोक्टा-चोक्टामा छुट्याएर राख्‍ने सहरिया चलन पनि सुरु भएछ । बुबा-काकाहरूले कुरा गरेको सुनियो- घडेरीको भाउ दोब्बर-तेब्बर बढेर उत्पात छ । उहाँहरूको आँखामा त्यो खुसी पनि देखेँ, स्थानीय घडेरीको भाउ राजधानीसँग टक्कर गर्दै अकासिएको ।

यिनै बदलीहरूको छिपछिपे प्रसङ्गकै बीचमा माथिका कुराहरूसँग उति सम्बन्ध नराख्‍ने खालका भए पनि गाउँ पुगेको बेला खिचेका केही तस्बिर यहाँ टाँग्दैछु :

 

Chowk चुहाडे चौक, जहाँ भुराभुरीलाई चटपटेदेखि  ठूलाठालुलाई बियर उपलब्ध छ !

 

Flower1 स्वागतम : तिहारको लागि तयार सयपत्री

 

Vegbuy चुहाडे चौकमा तरकारी किन्दै सर्वसाधारण : दसैँमा काउली ७५ रूपियाँ किलो

 

Dhiki छिमेकमा बस्दैआएका खरिगाउँले भिनाजु र दिदी ढिकीमा चामलको पिठो बनाउँदै

 

ping 
केटाकेटीलाई घरैमा पिङ

 

RiskyTravel यसैगरी खाँदखुँद गरी चल्छ यहाँ ट्याक्सीको आवागमन

 

Flower2

फूलबारीमा भाले फूल

October 15, 2010

काठमाडौँमा उड्दैन चङ्गा

यो दसैँमा दसैँ मान्नेहरूको निधार त अक्षताले भरिन्छ, तर आकाश भने पूर्ववत् उजाड नै रहनेछ ।  kite

दसैँ सुरु हुने कति दिन अगाडिदेखि र दसैँ सकिएपछिका केही समयसम्म पनि चङ्गाको रङ्गीन झाँकी देखिने आकाश अचेल विधवाको सादापनमा खुम्चिएको पाइन्छ । जाडो याम सुरु हुने बेला उत्सवको स्वागत गरे झैँ खुसियाली मनाउन चङ्गा उडाउने प्रचलन विशेष गरी काठमाडौँकै हो । तर काठमाडौँको त्यो चिनारी पछिल्ला वर्षहरूमा खुइँलिँदै गएको छ । अचेल फाट्टफुट्ट रूपमा मात्र ठिटाहरू चङ्गाको रामरमाइलोमा देखिन्छन् ।

चङ्गा उडाउने क्रम पातलिनुको मुख्य कारण काठमाडौँको बढ्दो जनघनत्व र त्यो घनत्वसँगै घाम समेत देख्‍न मुश्‍किल हुनेगरी थपिएका घरको चापलाई मान्न सकिन्छ । मान्छे हिँडडुल गर्दा मात्रै पनि ‘साइड’ दिनुपर्ने अवस्था आउने महानगरमा अनि कसोगरी पो उडाउनु चङ्गा ? दसैँको समयमा विभिन्न जिल्लाका मान्छेहरू पर्व मनाउन गाउँ फर्किएर काठमाडौँको भीड पातलिने भए पनि चङ्गाका पारखी तन्नेरीहरूमा अचेल जोस भरिएको पाइन्न । त्यसो त मनोरञ्जनका लागि चङ्गा नै उडाउनुपर्छ भन्ने पनि नहोला । मनोरञ्जनका विविध साधन र माध्यम उपलब्ध भएकोले पनि चङ्गातिरबाट युवाहरूको मन ‘चेट’ भएको हुन सक्छ । तर चङ्गाको प्रचलन घट्दै जानुलाई सांस्कृतिक विचलन र परम्पराप्रतिको लगावमा कमी भनेर पनि विश्लेषण गर्न सक्छौँ हामी । मौसमले पनि साथ नदिएर हो कि चङ्गा उडाउनेहरू जिल्लिएका, हावा नचलेपछि चङ्गा उडाउनुको के मज्जा ! :-)

ericdsnider.comत्यसो त रमाइलो भन्ने कुरा, त्यसमा पनि दसैँको मोजमज्जा खासगरी बालापनमै अँटाउने कोठा हुन् । जति उमेरले छोप्दै जान्छ, जिम्मेवारी र कर्तव्यले किच्दै जान्छ र चाडपर्व मनाउनु भनेको सारमा परम्परालाई निरन्तरता दिने औपचारिकता बन्न पुग्छ । नमनाए वल्ला-पल्ला घरकाले के भनेर कुरा काट्ने हुन्, फेरि असामाजिक पनि भइने डर !  फेरि आफूलाई पनि त वर्षदिनमा तन-मनलाई ऊर्जा दिने रमाइलो बहाना चाहियो । तर यस कुरामा चङ्गा उडाउनुको कुनै साइनो छैन । मान्छेहरू अचेल आकाशमा चङ्गा उडाउनबाट सुस्ताए पनि मनमनमै उडाइरहेछन् । मनमै खुम्चिएर सपनाको नौनी मथिरहेछन् । बाहिर खुसी हुने बहाना पनि उति साह्रो छैनन् । सबै सांसारिक साँगुरोपनबाट जोगिएर पस्न सकिने भरपर्दो थलो आफ्नो मनदेखि बाहेक अरू हुन पनि त सक्दैन नि !

अन्तिममा एक टुक्रा :

यसपालीको दसैँ
सहर जस्तो अप्ठेरो
गाह्रो र साँगुरो
छैन यो मन,
चाहेमा-
पिङ हाल्न सक्छ्यौ
उडाउन सक्छ्यौ निश्फिक्री
मायाको चङ्गा...

October 9, 2010

दसैँ : रहनुस् मस्त र स्वस्थ …

विजयादशमीको हार्दिक मङ्गलमय शुभ कामना !
जो जहाँ रहनुहुन्छ, टीका लगाउने-नलगाउने जस्तो परिस्थिति भए पनि त्यसैमा खुसी हुन सक्नुहोस् । यस वर्ष कतिलाई बिदा मिलेन होला, कतिलाई पाएको बिदामा पनि के-कसरी घरसम्म पुग्ने हो भन्ने झन्झटले पिरोल्यो होला ।  विदेसिएकाहरूलाई देशको सिमानादेखि टाढा रहनुपर्दा अघिल्ला वर्षहरूका यादको सहारा नै रामरमाइलो गर्ने बाध्यात्मक बहाना बनिरहेको होला । मुलुकमा मौलाएको परिवर्तनको मुना जमरा जस्तै पहेंलिएर त नजाओस्, यही कामनाका साथ दसैँलाई मनाऔँ । आखिर वर्षदिनको चाड, नेपाली संस्कृतिको परिचायक मानिने दसैँमा खुसी नै हुन खोज्छौँ सुख-दु:ख जे भए पनि । यही गन्थनको साथ दसैँको बहानामा दसैँकै कविता बिसाउँछु :

Ping

संस्मरण दसैं

ताछिएको पाखोबारी र निधार
छैन केही फरक
रोपूँला यही पाखोबारीमा
अक्षताको दूबो
छोपूँला खिया पर्दैगएको शिर
जमराको सिउरले

स्वजनको आशिष्‌ले ओत देला
थामिन्छ कि अब
पलपल झोंक्किने पैँतालाको पहिरो
सरुवा भई आउँछ कि
उही पुरानो ठेगाना पैल्याउँदै
सौभाग्य नामको हल्कारो

छाडेको चिया झैँ एकदम चिसो
निभेको चुरोट झैँ ध्यानमग्न
कुनै घर होला परदेशीको पर्खाइमा
सुकेको सिट्ठा बाँस भएर
कुरेका होलान् निर्बलिया बा-आमाले
तुफान हुँदै आउनुपर्ने लालाबालालाई

भोकले दोब्रिएको पेट जस्तै
बटारिएका यी बाटाहरू पार गराउन
छैन पर्खाइ कुनै देवदूतको
दसैं आउँछ र आउँछन्
सम्झना र समस्याका भँगालोहरू एकसाथ
कतै
टीका उजाडिएको निधार खडेरीग्रस्त पाखोबारी
कतै
टीका टाँसिएको निधार -
ताराको दाग उम्रिएको बिफरग्रस्त आकाश ।

October 8, 2010

मिसावटमा झर्रो मन

“भेलबाढी जस्तो सुसाउने मन पनि मरूभूमिको बलौटे समुद्र जस्तो शान्त हुँदोरहेछ है !”
उसलाई भन्नुपर्नेछ  यस्तै-यस्तै कुरा । ऊ सुदूर देशमा धपेडी सहिरहेकी मेरी पत्रमित्र साथी । कुराकानी नभएको धेरै भयो, र सायद अब हुने पनि छैन कि ? मैले नै दुईबीचको सम्पर्कमा भाँजो हालिदिएँ । ऊसँगको पर्खाल यति अग्लो लाग्दैछ, मानौँ कसैले हामीबीच अर्को रुखो पृथ्वी राखिदिएको होस् । उसको मौनता कति झर्कोलाग्दो !! घण्टाघरको घण्ट जस्तै कान टट्टाएको छ । गहनाबिनाको बुच्चे कान मैँ हुँ कि ! कसैको साभार गरिएको महान् बोली जस्तो मेरो पदचाप । उसलाई अन्दाज सम्म नहोला, म उसको सम्पर्क बाहिर ठेगानाविहीन चिठी जस्तै कतिसम्म यता-उता भौँतारिएको छु । नियति नामको हल्कारोको पिठिउँमा बोकिएको छु नि म !
अस्ति नै भनेको हुँ नि, सहर पसेपछि म अलि बिग्रिएँ, मनैदेखि । झन् ऊ त महासहरको भेलमा पुगेकी छे, कस्तो दशा भोग्दै होली ? उसलाई आफू बिग्रिएको कुरा सुनाउन  पनि कुनै ग्लानि लाग्दैन, के भएको हो यस्तो ? उसमा म आफैँलाई देख्‍छु । ऐया भन्दा उसले, यता आफ्नो छातीमा सियो वारपार भइसक्छ । र पनि मिठासको आलो रगत कुद्छ शरीरभरिको सुरुङमा ।

Evening

अँ त, म फेरि-फेरि बिग्रिने ठाउँ नहुने गरी बिग्रिएँ । पहिले हाँस्थेँ, रुन्थेँ पनि । अचेल गैँडाको छाला मेरो तन-मनमा प्रत्यारोपण भए जस्तो भएको छ । न हाँस्न जान्दछु, न रुन नै । कामकाजी ठाँटमा अफिसको रहनसहनमा घुल्छु - पीडा, कुण्ठा र निराशाले पाकेका आफूभन्दा गएगुज्रेका हालत भएकाहरूको अनुहार पढ्छु र झन् हाँसो र रोदनको दुनियाँ भुल्न पुग्छु ।  कतै तिमीले गाउँले ठिटोको जुग पुरानो पुस्तौनी साइकल देखेकै हौला, ठिटो कति कायल हुन्छ साइकलको पन्चर टाल्दा-टाल्दा । गाउँका उबडखाबड ठाउँमा घिस्रिँदा  गति छाड्न पुग्ने साइकलको ट्युब अनगन्ती पटक टालिँदा फेरि पन्चर टालिने ठाउँ नहुने गरी रद्दीमा परिणत हुँदो हो एकदिन ।  उसो त तिमी भन्लfउ दार्शनिक कसीमा, हाम्रो जीवन पनि पाङ्ग्रा नभए पनि साइकलको त्यो ट्युबभन्दा कति नै फरक छ र ?  मर्मत गरिँदै, टालिँदै जानुपर्ने र फेरि दरिलो भए झैँ कुद्‌नुपर्ने रीत … …
मुलुकमा पनि सङ्क्रमणकालको ज्वरो छ भन्छन्, म पनि सङ्क्रमणकै रापमा छु कि जस्तो छ । सहरिया हावापानीमा पाकेको म गतिलो रक्सी भइनँ । खाँटी ‘लोकल’ खान त गाउँको उकालोतिर सोझिनुपर्छ भन्छन् स्वाद लिनेहरू । म यस्तो रक्सी भएँ, यस्तो रक्सीको सरसङ्गत-सम्पर्कमा आउनेहरूलाई कस्तो मात दिएँ हुँला मैले यस बीचमा !?  सप्पैसप्पै दोष मेरो हो कि, मलाई यस्तो बेस्वादे रक्सी पार्ने सहरिया हावापानीको ? अचेल सोध्न पनि छाडिसकेँ ।
मबाट कठोर मात पाउनेहरूको आँखामा म एउटा परेली-रेसा भएर कता बगिसकेँ हुँला । उसबाट पनि बगेर टाढा बढारिन मन लाग्यो, ताकि धेरै मात मबाट ऊसम्मन प्रसार नहोस् । मेरा सम्पर्कका डोरीहरूबाट उसलाई ‘अनपलग्ड’ गर्ने बेलामा करेन्ट कतिसम्म लाग्यो भने, पत्थरको जुनी लिएन संवेदना गुमाएको मेरो ओखर मनमा पनि कम्पन छुट्यो । तर उसलाई बिदा गर्नै थियो । ऊ एउटा आफ्नै उद्देश्यको रथमा सोझिएकी युवती, म आफ्नो मायाजालको रटान लगाउने युवक । तालमेल कहाँ मिल्थ्यो पनि ? उसले जस्तो आफ्नो भूमिदेखि दूर, कुनै रूखमुनि गएर म तपस्या गर्न सक्दो हुँ त उसलाई जत्तिकै प्रेम म आफैँलाई गरेर बस्दो हुँ । आफ्नै आँखामा म त अचेल विरानो भएको छु, जसलाई दयावश बाससम्म दिएको हुँ । स्याहार, सुमसुमाहट त त्यसले मबाट कल्नासम्म नगरोस् ।

Kakani trip 088

म बिग्रिनुको प्रमाणपत्र म स्वयम् हुँ । त्यस्तो प्रमाणपत्र, जो हत्तपत्त कुनै आँखाले बुझ्दैन । धारिलो चश्मा पनि फेल खान्छ । अचेल कसैले कसलाई पो मनदेखि दूरबीन सोझ्याएर हेर्छ र ? म पनि त्यस्तै बहिर्मुखी जीवमा रूपान्तरण भए क्यार ! जो चिच्याउँछ र गर्जन्छ मात्रै – गुनगुनाउँदैन ।

जीवनको मिलमा पिसिन पुगेको थिएँ, के-के मिसावटमा परेँ । सायद साखुल्ले हुने बहानामा आफूलाई ठान्छु - झर्रो मन थियो साथमा, नानाथरी रङरोगन मिसावट भयो ।
उसको पनि हालत मेरो जस्तै त होला ।

October 3, 2010

दस्स्स्स्सैं !!!

तेस्सिमा हौ, यो दसैँ त आइगो गाँठे ! काठमान्डुमा ठिटाहरूले चङ्गा उडाउनुभन्दा पहिल्यै हामी जस्ता रोजीरोटी गर्नेहरूको मन चाडबाडले फुरफुर उड्छ ।
म हरि बादुर खड्का ।
कसैले हरि भन्छन् । ठिटाहरू ‘बूढा दाइ’ भन्छन् । जोईले सुबोधेका बा भन्छे । तर जे भने पनि म त उही हो नि, रामेछापको मैलाधैला माइला ।
ड्राइभर काम गर्छु  हजुर । रामेछापमा पनि धुस्रेफुस्रे भए पनि सडक त छन्, तर मालिकहरू छैनन् हजुर । नत्र त उतै चलाउँथेँ नि गाडी । उता म जस्ता नोकरहरू मात्र छन् । अरूको खेत खोस्रने, इ: यसरी मैले जस्तै अरूको गाडी चलाउने । पहिले इन्डियाको गाडी लाइसेन्स थियो साथमा, नेपालमा इन्डियाको लाइसेन्सले गजबले गाडी चलाउन पाइन्थ्यो । चलाएँ । 
Shabda-Driver दसैँमा घर जानु छ । मालिकको गाडी चलाएर वर्षभरि केही बचाएको छु । मन मारेर बचाएको हो हजुर रुपियाँ । फुक्का छाडेर हिँडेको भए दुई-चार हजार जाबो त दारूसारुमै खत्तम हुन्थ्यो । अनि, घरका जहान र केटकेटी मात्र के, मेरो पनि उहिले नै चिलिम फर्किसक्नेथ्यो ।
           ***
दसैँ फक्रिसक्यो अब, गामतिर गुलमोहरको फूल झुले जस्तै । यो चिसो-चिसो बिहान सुरु हुँदा त झन् दसैँ आए-आए जस्तो महक हुँदो रै’छ हजुर । म सँग के नै छ र, लगाएको एकसरो लुगा बाहेक ? एउटा झोला छ थोत्रिएर धुर्कुटान भाको ।  त्यसैमा कोचेको छु लालाबालाका लागि एक-एक जोर लुगा । तिनकै आँखामा त हो नि, कति रहरलाग्दो गरी तैरिन्छ चाडबाडको खुसियाली । हामी उमेर पाकिसकेकाहरू तिनै बालबालाका लागि खुराक पकाउने भान्से न हौँ ।
अँ त, अफिसबाट बिदाबारी भएर हिँडेको छु म रामेछापतिर । भोलि  सँगै घरतिर लाग्ने कुरा हिजो साँझ दाजुले गरेका थे । दाजु-भाउजूसँगै गाउँ जाने सल्लाह थियो । दाजुले नै बोला’का थे – “आ न त, मेरै कोठामा राति बास बस, दाजु-भाइ सँगै जाम्ला एकाबिहानै ।” तर मैँ मानिनँ । सखारै आउँछु भनेर यतिखेर रिमरिमे बिहान त्यतातिर बाटो तताउँदैछु । दाजु बसेको घट्टेकुलो पुग्न एकाबिहानै ट्याक्सी चढेर अनामनगरको उकालो बाँसघारीतिर उक्लिँदैछु । उकालो पार भएपछि अलि पर वरको बोट आउन बाँकी नै छ, छेउमा आर्मीको अडडा पनि छ क्यारे ! तर उकालो मोड सुरु हुनासाथै ट्याक्सी डेग चलेन ।
थोत्रो ट्याक्सी चलाउने बूढा ड्राइभर हुन त मेरै पेसाका हुन्, तर बढी दयालाग्दो देखेँ तिनलाई । मैले सोधिनँ पनि उनलाई, कसरी मनाउनुहुन्छ यसपाला दसैँ ? चाउरीका रेखाहरूले घेरा हालेको उनको तनावयुक्त  अनुहार नै आफैँमा जवाफ थियो । कनेर पनि उक्लिन नसकेपछि ट्याक्सीलाई बिदा गरेर पैदलै अघि बढ्नु वेश लाग्यो । बूढालाई बिदा गरेँ । बाँसघारीको उकालो छिचोल्नै लाग्दा त्यही अँध्यारोमा फिलिमहुँदी ठ्याक्क गुन्डा निस्किए झैँ खै कताबाट ५-६ जना पाखुरावाल केटा देखापरे । मेरो सातो गयो । अरू बेला दसैँ आए जस्तो अनुभव दिने बिहानको चिसो हावा पनि प्राण उड्दाको बरफ जस्तो भान भो । मेरी बास्सै, अब के पो हुने हो !? मुटुमा गैँती बजारे जस्तो लाग्न थालिगो ।
***
कन्चटमा खुकुरी नचाउँदै केटाहरू मेरो खानतलासी लिने रूपमा उत्रिए । म चुँ सम्म बोल्न सकिनँ ।
“के-के छ त सँग भन् ?”, केटाहरूले र्‍याखर्‍याखती पार्न छाडेनन् । बोल्न करै लाग्यो ।
“दसैँमा गाउँ जान हिँडेको हुँ हजुर, यसो केटकेटीका लागि कपडा बोक्या छु, अरू त के हुनु र ?”, कनेँ यति बल्ल ।
लुगाको झोला भनेर केटाहरूले मानेनन्, आधिकारिक जाँचबुझ निकाय जस्तै ओल्टाइपल्टाइ गरेर हेरे । झोलाभित्र गोडा-दुएक हजार रुपियाँ दाम दसैँमा टीकारीहरूलाई दिन खुजुरा बनाएर लिएर हिँडेको थेँ । केटाहरूले थुते । पूरै जिउ छामछुम गर्न थाले । अघि बताएको थिइनँ हजुर, कम्मरमा एउटा मैलो गुम्छामा वर्षभरि कमाएकोमध्ये जोगाड गरेको २७ हजार दाम बाँधेर पाइन्टको भित्रपट्टि बेरेको थेँ । बुद्धि त पुर्‍याएको हुँ । तर बाटोमा यस्ता सिकारी ढुकेर बसेका होलान् भन्ने के पत्तो ? पूरै शरीर खानतलासी लिँदा केटाहरूको हातले पैसाको त्यो मुठो पनि फेला पारिहाले । गर्धनमा खुकुरी ताकेर बयान लिइरहेको बेला जे-जसो होस्, ज्यान जोगाऊँ भन्ने धुन त हुन्छ नि ।
कतै गुहार मागूँ भने पनि खुकुरी छप्किहाल्ला कि भन्ने डर छ । डरले आकुल हुँदै बरू सर्वस्व लुटिन तयार भएँ । होसहवास कता गुम भयो-भयो हे दैव ! सात पत्र पारेर बेरेको रुपियाँ मुट्ठ्याएर केटाहरू  सायद विजय मनाउँदैथे होलान् । म भने शीत जस्तै चिसिएँ । खुकुरीले यहीँ गिडेर फाल्दिने हुन् कि भनेर मुटुसम्मै ओसिलो भो । मृत्युकै बोध भो खुकुरी तेर्स्याएर आफू बलिको बोको बनाइँदा । झोलामा भएको खुजुरा बनाएको दाम भने केटाहरूले आपसमा सल्लाह गरेर मैँलाई फिर्ता दिने भए । नाडी घडी भने थुते तिनले । ‘लौ अब जा ‘भन्दै केटाहरूले उकालो छिचोलेर आर्मीको अड्डाभन्दा अघिल्तिरसम्म पुर्‍याइदिएर फर्किए ।
***
जसोतसो लडखडाउँडै खै कुन सुरमा दाइको कोठा त पुगेँ । त होश पटक्कै छैन । अनुहार खङ्ग्रङ्ग सुकेको छ । एकोहोरो । दाजु-भाउजू घेरिएर सोध्छन् के भो ए होइ !! भाइ भने प्वाक्कै एक शब्द फुटाउँदिनँ । दाजु जिल्लिए । बल्लबल्ल खुकुरी गर्धनमा सोझ्याएको डर केही मत्थर भएपछि सबै कथा सुनाएँ । दाजुले जे भो-भो, यसो हामी खर्चबर्च दिउँला, घर पुगेपछि एउटा उपाय होला हिँड भनेर ढाडस दिँदैछन्, तर मेरो मन बुझेको छैन । म जान्नँ घर, फन्किन्छु खुब । यस्तोमा कुन मुखले पो जाऊँ घर ? एउटा गरिब लुटिँदा कतिसम्म लुटिन्छ र सातो कतिसम्म गायब हुन्छ, मैले यही बिहान थाहा पाउँदैछु ।
यस्तैमा केही दिन काठमान्डूमा बिते । दसैँ अब सूर्य जस्तै टाउकैमाथि टेकिन आइपुगिसकेको छ ।
ड्राइभरी काम गर्ने अफिसका मालिकले पनि म लुटिएको कुरा था’ पाएछन् । बोलाए ।
“उसो भा’ पैसा कत्ति पनि बचेन होइन हरिबहादुर ?”, सान्त्वना दिए । साथमा १० हजार दाम पनि हातमा दसैँ खर्च थमाइदिए ।
लुटिएको घाउमा मल्म यही भो । खिस्स हाँसेँ ।
सहरमा कोही-कोही त भगवान् नै भेटिन्छन् हजुर ।
अब रामेछापमा दसैँ मनाउन पुग्छु । त्यो बाँसघारीको बाटो त मरिगए जान्नँ ।
सहरमा ठाउँठाउँमै त्यस्ता राक्षस भेटिन्छन् ।

September 28, 2010

आफ्नै मन पनि भारी !

हिलेकाहीँ धेरै सोचिन्छ र केही पनि सोच्न सकिन्न । त्यसमा पनि मलाई बात लगाउँछन् मान्छेहरू – तँ अलि चाहिने भन्दा बढी नै सोच्छस् यार ! र यति तीव्रतम सोच राख्दै आए पनि यसको फल आखिरमा के निस्कियो त ? यसो सोच्छु र फेरि केही पनि सोच्न सक्दिनँ । अन्तर्मुखी हुनुको गुण यस्तै हुँदो हो ।

जीवन सोचाइकै जोड, घडाउ र आखिरमा योगफलको शून्य जस्तो लाग्छ । यस्तो विश्‍लेषण अलि निस्सारवादी लाग्छ सक्छ । तर कहिले त जिन्दगीका सानातिना आँखीझ्याल पनि बन्द हुन्छन् केही पनि देखिन्न । अनि सर्वत्र निस्सारता मात्र हात लाग्छ । तर सबैजसोले कहिले न कहिले त अनुभूति गर्दा हुन्, कहिलेकाहीँ त आफ्नै मन पनि भारी भए जस्तो हुन्छ । यही अनुभूतिको सेरोफेरोमा एउटा गजल केही समयअघि लेखेको थिएँ ।

heavy life

आफ्नै मन पनि भारी हुने छाँट देखिँदैछ
रेट्छ यो मौसम आरी हुने छाँट देखिँदैछ ।

कति विघ्न मोहनी लगाएछ गहनाले,
सिङ्गो जीउ आलमारी हुने छाँट देखिँदैछ ।

जुगौंअघि पनि थियो आज पनि आएकै छ,
यो दुःख त अवतारी हुने छाँट देखिँदैछ ।

कहाँ कसको नजर लागेछ आज यसरी,
अँगालोको माया पारि हुने छाँट देखिँदैछ ।

उध्रिएको खुसीलाई यता सियो उता फुक्छ,
यस्तो सिलसिला जारी हुने छाँट देखिँदैछ ।

September 19, 2010

सरकारी कविता / जनताको कविता

शक्तिको केन्द्र राजधानी विविधताको हिसाबले पनि अब्बल नै छ । मुलुकका कुना-कन्दराबाट आउने थरीथरीका मानिसले यहाँ अवसरको बल्छी थापे जस्तै परिपरिका नमुना चिज पनि यहीँ देख्‍न पाइन्छ । फुटपाथमा कचौरा ठटाउने भिखारीदेखि त्यही फुटपाथसँगैको सडकमा बुलेटप्रुफ गाडी हुइँक्याउने महाजनहरूको साझा पौडीपोखरी हो काठमाडौँ । यस हिसाबले राजधानी खाल्डोलाई नमुना थलो भने पनि हुन्छ । यही राजधानीमा सरकारी कविताको स्वाद  पनि चाख्‍न पाइन्छ ।

चलनचल्तीमा आम गुनासो सुन्ने गरिन्छ, राज्यले साहित्य-कलालाई अनुत्पादक क्षेत्र सम्झिएर हेला गर्‍यो । तर राज्यको कुनै निकाय भने आफ्नो संस्थागत सन्देश प्रचारप्रसारका लागि काव्य कर्ममा तल्लीन भएको पाउँदा ‘वाह ! राज्यले साहित्यलाई सम्मानजनक रूपमा नहेरेको कहाँ रहेछ र’ भनेर चित्त बुझाउनुपर्ने हुन सक्छ ! नत्र किन कविताकै सहारा लिएर सन्देश जारी गर्नुपर्दो हो ? सन्दर्भ हो, राज्यको स्वतन्त्र आयोगको सार्वजनिक प्रचार सन्देशको । राजधानीको माइतीघरबाट नयाँ वानेश्‍वरतर्फ जाने बाटोमा बबरमहलमा केही समय अगाडि अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगको कार्यालय थियो ।

भ्रष्टाचार नियन्त्रणमा काम गर्ने आयोगले राज्य प्रशासनमा भएगरेका अख्तियार दुरुपयोग सम्बन्धी उजुरीअनुरुप अनुसन्धान, छानबिन गरी आरोप प्रमाणित भए कारबाहीको लागि सरकार समक्ष सिफारिस गर्ने गर्छ । (अहिले आयोगको कार्यालय टङ्गालमा अवस्थित छ ।) भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि खटिँदै आएको आयोगको उपस्थितिले आच्छुआच्छु भएर कति मात्रामा भ्रष्टाचार घट्यो, त्यो आँकडा तथ्याङ्क विभागले निकाल्ला, हामी भने आयोगले भ्रष्टाचारलाई निरुत्साहित गर्न अपनाएको प्रचार विषयवस्तुमा जाऔँ । आयोगले बबरमहल स्थित आफ्नो पुरानो कार्यालय रहेको स्थान अगाडि सडकछेउमा सोही कवितात्मक सन्देशको होर्डिङबोर्ड राखेको छ । बालकविताको झलक दिने र तुकबन्दी पारामा लेखिएको कविता पढेर को-को भ्रष्टाचारीलाई हाउगुजी भयो होला, तर पैदलयात्रु र सवारीसाधनमा हिँड्नेहरूको लागि भने यो काव्यिक स्वाद मेट्ने खुराक बन्ने देखेँ मैले । हेर्नुस् तस्बिर :

 

{ सरकारी कविता }

Government

राजतन्त्र हुन्जेल राजाहरूको महावाणी सहरको विभिन्न स्थानमा होर्डिङ बोर्डमा देख्‍न पाइन्थ्यो । कविताको छनक तीमध्ये धेरै सन्देशमा मिल्थ्यो । नेपाल एकीकरण गरेको श्रेय दिइने पृथ्वीनारायण शाहकै दिव्योपदेशको कुरा गरौँ न,  कम धारिला छन् ती सन्देश ? बिच्छीको टोकाइ झैँ क्रान्तिकारी र प्रबल राष्ट्रवादी विचारधारा छन् तिनमा । ‘नेपाल दुई ढुङ्गाबीचको तरूल’, ‘जाई कटक नगर्नू, झिकी कटक गर्नू’ आदि गहन सन्देशमा साहित्यिक ओज पनि कतिपयमा गढेर रहेको पाइन्छ । त्यसपछि जनप्रिय राजा वीरेन्द्रकै सन्देश व्यापक रूपमा महावाणीका रूपमा होर्डिङबोर्डमा पढ्न पाइयो । ‘शिक्षाको पारिलो घामबाट कसैले पनि वञ्चित हुन नपरोस्’ भन्ने शिक्षाको व्यापकताको इच्छा गाँसिएको वीरेन्द्रको वाणी धेरै ठाउँमा प्रयोग भएको उतिबेलाको ठिटौले बेला सम्झिन्छु । यी सबैलाई सरकारी कविताको परिचयमा राख्‍ने र बुझ्‍ने गरेको छु मैले । सरकारी कविताको आयाम भनेको सरलता नै हुँदोरहेछ भन्ने लाग्छ अहिले यसो सोच्दा । जनजनको मनमा बस्नुपर्ने र बुझिनुपर्ने भएर होला । 

अन्त्यमा, अब माथि भ्रष्टाचारविरुद्धको सरकारी कवितासँग एकाकार हुँदै जनताको कविता प्रस्तुत गर्दै बिदा हुन्छु :

{ जनताको कविता }

दुखेको छातीमा मलम लगाएँ
जलप लगाएँ सुनौलो आशाको 
खै, कन्तुरमा भएन एक सिक्का
मृत्युले डाँको छाडेर माया गर्दै गयो
मानौँ, म नै थिएँ उसको
बिछोडिएको मायालु …

September 16, 2010

भाग्य भरोसा

खबारको राशिफलमा भविष्य खोज्ने आँखाहरू थकाइ मान्दैनन् । सिमाना नाघेर परदेशसम्मको सपना समेट्ने युवा पुस्ता देशभित्र उपायविहीनताको अवस्थामा भाग्यकै सहारा लिने दशा भोग्नेरहेछन् । भाग्यको भरोसामा रहनुपर्ने परिस्थिति कसरी सिर्जना हुँदो हो भने, गरेका काम पूरा नहुने र सोचेको उद्देश्य पार नलाग्ने प्रतिकूल वातावरणले जब घेर्छ । मुलुकको पछिल्लो कालखण्ड खासमा लगभग त्यस्तै छ । केही काममा प्रयास गर्‍यो, त्यसलाई पार लगाउन उपयुक्त वातावरण हुँदैन । गरी खान पाउनुपर्ने आधारभूत अधिकारबाट पनि वञ्चित छन् नागरिक । धेरै युवाहरू रहरले विदेशिएका होइनन्, स्वदेशमै काम गरेर दुई-चार पैसो आम्दानी गर्ने वातावरण भए को ढुन्मुनिन पुग्दो हो विरानो माटोमा !? विदेश जान नसकी/नचाही यतै रहिरहेकाहरू पनि आफ्नो जीवनको मेलो ठीकसँग अघि नबढ्दा मन बुझाउन भाग्यकै सहारामा लुटपुटिरहेका छन् ।

राजधानीका सडकमा एक दिन टहलिने क्रममा जीवनको यथार्थ रूपबाट ठगिएका र भाग्यको शरणमा जाकिएका त्यस्तै धेरै अनुहारसँग ठोक्किएँ जस्तो लाग्यो । ती अनुहारलाई साथ दिइरहेका ज्योतिषीहरूको लर्को पनि कम थिएन, जो आफैँ पनि बाँच्ने उपक्रममा र भाग्य खोजिदिने बहानामा अन्योलमा रुमल्लिएका देखिन्थ्यो ।

त्यसैमध्येका केही झलकहरू ----

 

1 राहु, केतु र बिहान-बेलुकाको दालभातडुकु !

 

2 कोही त आउला, तर कतिबेला ?

 

3

भाग्य केलाउँदा अलपत्र परेका भाग्यहरू

September 9, 2010

अन्योलको पिटाइ

 
“खानु आफ्नो रोजाइ अनुसारको, लगाउनु अरूको रोजाइको ।”
यही आहान अरू कुरामा पनि लागू हुने रहेछ । जस्तो कि पछिल्लो समय म पुस्तक प्रकाशनको योजना बुन्ने क्रममा अलमलिएँ । लेखनको सुरुवाती क्रमका हिसाबले मैले गजलकै सँगालो निकालूँ भन्ने जोड दिएँ । यसो सोचेँ, अहिले पनि किताबमा नसमेटे त यी गजल खेर नै जानेछन् । खास समयमा लेखिएका र मेरो सर्जकीय उमेरअनुसारको रचना पनि होलान् केही, अलि नमाझिएका । ती पनि बिस्तारै मैले मेरो डायरीबाट थुतेर फाल्नुपर्नेछ पुस्तक बेलैमा ननिकाले । book_blank2
उता साथी र शुभेच्छुकहरूले भने 'लौ कवितासङ्ग्रह निकाल्नुपर्छ' भन्नेमा ध्यानाकर्षण गरेका छन् । उनीहरूको आकलनमा गजलको तुलनामा कवितामा मेरो पकड केही बलियो छ रे ! 
एक जना प्रवासी साथीले त कतिसम्म हाकाहाकी भन्नुभएको छ भने, "तपाईँको गजल नै पटक्कै मन परेनन्" भनेर झटारो हान्नुभयो । मैले त्यसलाई उहाँको पाठकीय अधिकारको रूपमा मान्दै टिप्पणी सकारेँ ।
हो पनि, म आफैँ पनि गजल लेखनका क्रममा अलि उकुसमुकुस बन्न पुग्छु, कवितामा भने छताछुल्ल हुन पाउने खुलापन अनुभूति गर्दै रमाउँछु । कवितामा जीवनदायी अक्सिजन भएको भान हुन्छ । जोरजाम म गजल सङ्ग्रहको पनि गर्दैछु, साथमा कविताकृतिको लागि कविताहरू ताछतुछ र माझ्ने काममा पनि लागेको छु । अब थाहा छैन, कुन पल्ला भारी हुनेछ र कुन कृतिको गर्भाधान हुने हो अगाडि ? अहिलेसम्म चाहिँ अन्योलकै पिटाइबाट रन्थनिएको छु ।
गजलसङ्ग्रहको लागि तयार पार्दै गरेको सङ्कलनबाट तानेर एउटा गजल यहाँ पस्किँदैछु ।


यसकारण यहाँ चुप बसिएको छ
आवाजहरुले मुख भरिएको छ ।

पखाला लागेको हो यो समयलाई नै,
कमजोरीले यो आँखा भासिएको छ । 

जतासुकै झुकाउन सकिन्थ्यो होला शिर,
गाह्रो यही छ  शिर आधा ताछिएको छ ।

तलामा जो सबैभन्दा बस्छ माथि,
उसकै कारण यो घर थलिएको छ ।

भो नबताऊ को-कति छ इमान्दार,
थाहै छ कसले कति सम्झिएको छ ।

September 7, 2010

ओ मैच्याङ, उमेरले के भन्छ ? #आनी

वर्षैपिच्छे Me2लुगा फाट्दै जानु, केश फुल्नु पाकोपनको सूचक हुन सक्दैनन्, तर अचेल केश फुल्दै गइरहेछ । ऐना हेर्दा घना रूपमा रहेको कालो केशको चेपचेपमा टुसाएका एकाध सेता रेसाले पनि बडो गिज्याए जस्तो लाग्छ । भएबचेका त्यतिका कालो केश साबुत रहेकोमा खुसी रहन छाडेर ओइलाइसकेको कुरातर्फ मोह जाग्ने यस्तो हुने रहेछ मानवीय प्रकृति ।  मलाई पनि यस्तै भएको छ । एउटा आम मानिसको जीवनमा जन्मोत्सवको अवसरमा केक काट्ने कुनै मेलोमेसो नहुँदो हो, मात्र उसले केकको साटो जीवन काटिरहेको हुँदो हो । र त्यसैमा मग्न हुँदो हो । म पनि त्यस्तै हुँ कि जस्तो लाग्छ । हरेक वर्ष जन्मोत्सवमा बल्लतल्ल अक्षर फुटाउन सक्ने मेरी निरक्षर आमा “काले, भगवान्‌ले तेरो कल्याण गरून्” भन्ने लोली भर्दै मेरो समृद्धिको कामना गर्न भुल्दिनन् । आज पनि एकाबिहानै आमाको फोन आयो । त्यही बोली ।

“ह्याप्पी बर्थ डे”, कनीकुथी फोनमै फुसफुसाइन् । आमाको निरक्षरता मलाई बिझ्दैन कहिल्यै, उनको हार्दिकता र ममतामा सिङ्गो विश्‍वविद्यालय प्रकट भएर आउँछ । त्यसबाट म झन्-झन् दीक्षित हुँदैछु ।

भदौ २१ गते (सेप्टेम्बर ६), म च्याँहा-च्याँहा गर्दै रोएर धर्तीमा झरेको दिन, यो धर्ती (सायद) मुसुक्कme हाँसेको थियो । त्यतिबेला हाँसेको थिएन धर्ती भने पनि अब हँसाउने प्रयत्‍नमा छु म । र सायद म त्यसैको लागि बाँचिरहेछु क्यार ! बाँच्नुपर्छ पनि । हरेक वर्ष चाहेर पनि वा नचाहे पनि जन्मदिन आउँछ । एकछिनको बधाई साटासाट, पुराना दिनको एलबममा आँखमिचौली खेल्यो अनि फेरि उही पुरानै दिनको लम्बिएको फेरो । अर्को जन्मदिनको प्रतीक्षामा आँखा फट्टाएर हिँडे झैँ केही अलमल-अलमलको यात्रामा एकोहोरिनु छँदैछ । कपालसँगै फुल्दै गएका परिपक्वताको मात्रामा पातलै सही तह बढ्दै गए पनि उमेरमा छ नै के भन्ने लाग्छ । भर्खरको शिशुले पनि कति कुरा जानिराखेको हुन्छ होला, बोधको हदमा ऊ केही न केही होला , तर त्यसलाई प्रकट गर्ने भाषा ऊसँग नहुँदैमा कसरी उसलाई ‘केटाकेटी’को तहमा सीमित गर्न सक्छौँ हामी । अहिलेसम्म भएको त्यही नै त हो । आशा गरौँ, जन्मनासाथै शिशु बोल्नेछ कुनै दिन ।

पहिलेको जन्मदिनमा साथ रहेका धेरै कुरा अहिले साथमा छैनन् । गडगडाएको खहरेले फेदीमा आएपुगेर अँगालोबाट फ्याँकेको दाउरा र मुढा जस्तै छुटेका छन् कुराहरू । अब आउँदो जन्मदिनको स्वागत गर्न लाग्दा निश्चय पनि अहिले साथ रहेका धेरै कुरा म सँग हुने छैनन् । जीवन क्षणभङ्गुर छ, यसैले भनिन्छ ।

जन्मदिनको शुभ कामना दिने सबै आत्मीय साथीहरूलाई धन्यवाद । साथीहरू छन् र धनी भएकोमा खुसी हुन पाइएको छ । अन्त्यमा, केही दिनअघि लेखेको एउटा कविता राखेर बिदा हुन्छु ।

-- आनी --
 1-Young-Buddhist-Monk2
टाँगेर चिवरमा सिङ्गै आकाश
कता बढ्दैछ गुलाबी यात्रा
नसोध्नू उसलाई


उसको मुडुलो टाउकोमा
हतारिँदै घुमेको कस्तुरी देखेर
कसलाई लाग्यो रिँगटा,
चकमक घोटिएर सल्किएको
धपक्क मुहारमा परेर
को क्षणमै जल्यो र तडि्पयो -
छैन हिसाब


सडकमा ट्राफिक जाम चिर्दै
खुल्न सक्छन् जीवनमा
झ्याल र ढोकाहरू
एक्कासि बढ्छन्
आहाल बस्न थालेका धड्कनहरू
सम्हालिँदै छुकछुकाउँछन्
श्वासनलीको लिकभरि


छातीको खोपमा
शान्तसित उसले पालेको जोर परेवा
अँटाउँदैनन् कुनै मुठीमा,
कतै आसपासमा
बहुलाएको भीड
घाटका एक्ला रुखहरू
तलाउको एक कुनामा कुहिएको कमल
सबैसबैको लाग्छ माया


किन रुँदैनन् यहाँका मान्छे
किन छैन फुर्सद
एक फाँको हाँस्न
राख्न मन छ उसलाई प्रश्नहरू
हरेक बुद्धका आँखा-आँखामा


चिवर ओढेकी सुन्दरी
ठमठम बढिरहेकी छे
चिराचिरा कालो पृथ्वीलाई जोड्दै ।

August 30, 2010

सुत्केरी दिनमा

Morning सुत्केरी जस्तै छ बिहान
सहन्छ तड्पन !

भर्खरै त
जन्माएको छ रक्ताम्य सूर्य
लोलाउन मन होला
छानाभरिको बिछ्‌यौनामा
जिउ केस्राकेस्रा फुकाउँदै

उसका लागि -
यही फाट्दै गरेको कुहिरो
मखमली बर्को

फूल र पातहरूका गहमा
अधैर्य टलपलाएका शीत
ज्वानोको झोल

चक्कीचक्की बादल
उसको नाबालक सूर्यको
हट घोडा हट

सुत्केरी जस्तै यो दिन
सिकसिको बोकेर छातीभरि
जानेछ भरेतिर पारि डाँडामा
धुनेछ रातो लुगा

यस्तो दिनमा
तिमी पनि
ढिली-ढिली हुँदैछौ एकदम

परै छु, हेरिरहेछु
लाग्छ
तिमी पनि कुनै तयारीमा छौ

हाम्रो आकाशको काख पनि त
ताछिएको निधार जस्तै
खाली खाली छ ।

August 29, 2010

फूलका कुरा

निश्छल केटाकेटीसँग तुलना गरिने फूलहरू । कविहरूले सुन्दरताको पर्यायको रूपमा लिने फूलहरू । कसलाई बिझाउँलान् र फूल ?

विभिन्न स्थानमा मैले खिचेका फूलहरूको कोलाज यसपाली बाँड्दैछु सबैसँग ।

 

1

 

 

 

2

 

 

 

3

 

 

4

 

 

 

5

 

 

 

6

 

 

 

7

 

 

 

11

 

 

 

9

 

 

 

10

 

 

8