उपकार : नयाँ अर्थ र बुझाइ

प्रिय समय,
यो पहिलो पत्रको प्रेम तिमीलाई ।

यस्तो पत्र अरु कसैले आजसम्म पठाएकै छैन, म त्यस्तो पत्र तिम्रो नाममा लेख्दै छु । मैले धेरैधेरै बोध गरेर पनि बुझ्न सकिनँ, तिमी खासमा के हौ ? र पनि अविरल प्रयासमा छँदै छु । बोध गर्नु र बुझ्नु अर्कै-अर्कै कुरा पर्‍यो क्यारे । सायद तिमीले यतिखेर यसलाई कस्तरी बुझ्नेछौ भने, यो पत्र लेखेर मैले तिमीलाई ठूलो उपकार गर्दै छु । मैले केही भन्नुको असर तिमीलाई अर्कैअर्कै पर्न थालेछ । साँच्चि भन्दै छु, अब त मलाई तिमीसँग केही बोल्न पनि डर लाग्यो । अनि कुरा दोहोरिएला भनेर उस्तै त्राहि !

मेरो हरेक खुला अभिव्यक्तिलाई उपकारको दयालाग्दो अर्थमा व्याख्या गर्दै आफूखुसी बुझ्दै आएछौ तिमीले । तर यो कस्तो बुझाइ ? र पनि तिमी यस्तै बुझ्छौ भने मेरो पनि के नै लाग्छ ? तिम्रो बुझाइको तहमा मेरो भावलाई मैले भान्साको खोपामा बेल्ना-चौकी घुसारेजस्तै राखिदिन त सक्दिनँ नै । तिम्रो बुझाइ तिम्रै स्वभाव पक्रिएर तिमीसँगै हुर्किने त हो । मसँग आकार दिने त्यस्तो 'मास्टर मेसिन' भएर पनि तिम्रो केही काम आउने छैन । मेरो स्वाभाविक समर्पण र खुलापनलाई तिमीले उपकारको संज्ञा दिए पनि कुनै मेसिनले त तिम्रो त्यस्तो संज्ञा बोक्ने छैन । तिमी आफैँ पनि प्रतिक्रियाहीन मेसिनसँग टक्कर खेल्न पेश हुने छैनौ । अस्तित्वले आज अस्तित्वसँगै त जेजे छन् सारा कुरामा टक्कर खेलिरहेछ । मानौँ यो नै प्राथमिक सोख हो ।

तिमीद्वारा ममाथि आरोपित उपकारको अर्थ शब्दकोषमा के छ, जान्न चाहन्छ्‌यौ ? लेखिएको छ : उपकार- (सं०) १. अरूको कष्टनिवारण तथा हित वा भलाइका निम्ति गरिने कुनै असल वा शुभ कार्य । २. सेवा र सहायता । ३. कुनै असल र लाभदायक कार्य वा फल । .... तर तिमीले उठाएको उपकारको दयनीय भाव र शब्दकोषका यी अर्थदेखि पनि म एकदमै बाहिर छु । शब्दकोषको ठेली नपल्टाएको पनि धेरै भएको थियो, एउटा बहाना जो पाइयो ! तिमीले जुन रुपमा शब्दलाई मतर्फ फ्याँके पनि आखिर उपकारको अर्थ त शब्दकोषमा मीठै रहेछ । मीठो छ भन्दैमा फेरि तर मैले त्यही नै उपकार गरेको भन्ने लोभ सँगाल्न पनि चाहन्नँ । उपकारको भकारी सम्हाल्ने मलाई त्यस्तो साहुजी बन्नु छैन, जसले स्नेहको आत्मिक अनाज कसैमा छरे पनि त्यसको लागि 'उपकार' नामक भद्दा उपमाको प्रहार खेप्छ ।

मेरो समय,
संसारमा जेजति प्रियता बिग्रिएको छ, यस्तो लाग्छ- बढ्ता अपेक्षा र निकटताले नै बिग्रिएको छ । स्थिति बिग्रिएपछि मन र मगज बेकामी यन्त्र हुनलाई कुन आइतबार ! हामीमा पनि एक-आपसमा बढ्तै अपेक्षा मौलायो कि ? अनि निकटता पनि हदभन्दा बढी नङ-मासु बन्यो कि ? यदि यस्तो हो भने त हाम्रो सग्लो आत्मीयतामा क्यान्सर लाग्नुअगावै आऊ यसको उपचार गरौँ । नत्र कतिन्जेल सद्दे भईभई पनि बिरामीको यस्तो कष्ट खेपिरहने हो हामीले ? कस्तो विचित्र कुरा, भएको निकटतालाई पनि उपचार गर्नुपर्ने ! तब के होला निकटता बरा !?

उपकारको कुरामा, मभित्र उपकार त के कुरा, 'उ' ध्वनिसम्मको पनि कुनै सोच थिएन । तर तिमीले उपकार नै खोतलेर निकाली मेरो सामान्य र स्वाभाविक भावमा अपवित्रताको छाया देख्यौ । दोस्रोको अस्तित्वमा आफ्नो श्वास पाउने हामी त्यस्तो एउटै प्राण भएर पनि कतिसम्म बेग्लिएर आपसी बोली-व्यवहारमा अर्कै अर्थ घुसाउने भइसकेछौँ । उपकारको अर्थ मैले कति सुकिलोमुकिलो रूपमा लिँदै आएको थिएँ, तर एकाएक आज कस्तो भद्दा लाग्यो !

हो, म आजसम्म जति पनि गर्दै थिएँ, त्यो सबै उपकार नै त थियो तिम्रो लागि ।
हो त, म उपकार गर्छु तिमीलाई ।
किनकि तिमी आफू नै उपकार पर्खिरहेछौ ।

मैले आफैँभित्रको आफू ठानेको प्यारो समय,
यो मेरो उपकार कतिन्जेल पर्खिन सक्छौ तिमी ?
-अप्रिल ७, २००८ (नक्साल)